Blog

Zaterdag, 13 mei 2023

David en Goliath.

Nu wij hier volledig aan de slag zijn wordt het steeds duidelijker hoe de tegengestelde belangen werken in dit gebied. De grondstofhavenbouwers, wat hoofdzakelijk over buitenlandse belangen gaat zoals van China en Botswana en de milieuorganisaties, zoals Peace Parks, APA, Eden reforestation, African Ecovillage Network en wij proberen de biodiversiteit in dit gebied te beschermen. Peace Parks publiceerde een artikel dat dit gebied tot de meest biodiverse behoort in de wereld. Er ligt hier een uniek rif voor de deur wat ze bij de bouw van een haven op willen blazen. China heeft op diverse riffen in de Chinese zee start- en landingsbanen voor straaljagers opgebouwd en met hun ‘One belt one road’ plan blijft dit een serieuze zorg. Botswana verdient veel geld met upmarket natuur-bescherming en toerisme in hun Okavanga delta maar zij hebben geen probleem om dit gebeid op te offeren om hun kolen te slijten.   

Ingrid is scherp op details in de natuur en ik merk vaak dat ze op een berg in de natuur is opgegroeid. Zo waren er in 1 keer meer vliegen en bleek dat er een familie was neergestreken met 6 paarden. Wat opviel was dat mestkevers die met grote aantallen op de olifantenpoep zitten geminimaliseerd waren. Ingrid gaf aan dat op de paden nu paardepoep ligt en omdat paarden ontwormt worden met ivermectum gaan de mestkevers dood. De vader van het gezin werkt met Nederlanders in de haven van Maputo. Zij gaan gelukkig terug naar Zuid Afrika waarna de mestkever zich kan herstellen. Met een paar paarden is dus de cyclus onderbroken en komen er vliegen die bacteriën overbrengen.

Mijn dochter en haar man zijn onderweg naar ons! Ze komen in augustus aan.  Ze zijn nu in Griekenland en steken over naar Israël. De reis door Hongarije, Roemenië en Bulgarije laat zien hoeveel traditionele landbouw er nog is.  

We hebben bezoek gehad van 9 boerinnen/ boeren en 6 technici van CIF/IIAM de bosbouw organisatie van Mozambique. Mensen die alle bomen kennen. Ze werken rondom en in een natuurreservaat ten noorden van Maputo. Hun invloed is beperkt maar het is heerlijk om te zien dat er kennis en een visie is over natuurbeheer en we zijn uieraard bereid om onze ervaringen uit te wisselen. Het bezoek was georganiseerd door Elisangela Rassul van het bedrijf Kosmoz. Zij zit in het bestuur van Africa Ecovillage Network en wij hebben haar een aantal jaren geleden leren kennen bij de introductie van Syntropic Farming in Mozambique.

Het verder ontwikkelen van het land gaat gestaag door. We ontdekken ziektes/ schimmels door bepaalde houtsnippers die te diep in de grond zitten, waardoor we de helft van onze bananen verloren, maar de eerste bananen zijn er ook. We hebben een werknemer Fernando die zich ontpopt als landbouwer en het werken op de arme grond ook als een uitdaging ziet. Hij leefde gescheiden van vrouw en kind door beperkte middelen. Wij hebben nu tijdelijk 1 huisje ter beschikking gesteld. De komende maanden gaan we een huisje voor hun bouwen. Antonia gaat bij ons een programma voor de dames opzetten. In de tussentijd komen er 2 studenten (Manuel uit Maputo en Tedomiro uit Cabo Delgado) voor twee of drie maanden in het andere huisje wat eigenlijk het dameshuis is, maar we willen zoveel mogelijk onze middelen gebruiken.

APA heeft ook trainees bij hun organisatie en met hen gaan we het bijenproject verder ontwikkelen. Afrikaanse molens draaien traag maar we gaan vooruit! Fijn weekend. Ik ga weer het land op.   

Zondag, eerste paasdag 9 april 2023.

Pasen wordt hier niet gevierd maar het is de drukste tijd met Zuid Afrikaanse vakantiegangers. Het is nog steeds prachtig weer met af en toe een bui. Vrijdag was het de Mozambikaanse nationale vrouwendag. Dat is een groot feest. De vrouwen komen bij elkaar en onderweg zingen ze achterop het ‘bakkie’ waar ze met twintig dames opeen gepakt zitten. Ingrid heeft een Afrikaanse doek van onze werknemers Antonia en Fernando gekregen. Ik voel me heel bevoorrecht nu alles loopt. Ik heb afgelopen week mijn jaarvisum ingediend en in 20 minuten was het rond. Er is nog iets heel speciaals voor mij gaande. Mijn dochter en haar man komen met de auto naar ons toe en vertrekken over 3 weken. Zij reizen via Israël, Saoedi Arabië. De auto wordt vanuit Abu Dhabi verscheept naar Mombassa in Kenia en dan gaan ze door naar ons waar ze in augustus denken aan te komen.

Een ander nieuwtje is dat wij steeds beter in verbinding komen met de organisatie APA (Area de Proteccao Ambiental de Maputo) dit zijn de mensen die ons eens verrasten met een onverwachts bezoek wat voelde als een overval, maar het wordt steeds duidelijker dat wij elkaar moeten ondersteunen vanwege tegengestelde belangen van andere partijen. Dit gaat om een plan dat er lag voor de bouw van een grote zeehaven in ons gebied, waarbij de natuur zwaar wordt beschadigd en het rif wordt opgeblazen tot een plan om dit gebied on te toveren tot een World Heritage site omdat het in de top tien van de wereld staat qua biodiversiteit. Ook is het de kunst om de lokale gemeenschap een plek te geven tussen al dit natuurschoon. Voor hen is het vanzelfsprekend om alles in de natuur te gebruiken. Wij gaan een rol spelen in ‘food security’ en helpen bij het oprichten van een associatie met minimaal 10 leden. In de laatste dorpsbijeenkomst was de chief positief over ons idee om een bijenhaag op te stellen om de olifanten uit de tuin te houden. Hij gelooft er niet in maar vindt het prima als we van alles uitproberen en het moet niet zo zijn dat de mensen van het Park denken dat ze de olifanten niet terug hoeven te sturen. De olifanten zijn nog steeds een groot probleem en er zijn meer dan 10 buiten het park in onze omgeving. Ik denk dat ik het bosje gevonden heb waar ze zich schuil houden maar Ingrid wil niet dat ik er rond ga struinen of rijden.     We zijn in gesprek met een nieuwe student om voor langere tijd bij ons in training te komen. Ook hebben we Antonia die ons steeds verrast met haar kunde op allerlei gebied en zij kan coördinator worden voor de dames. Het loopt allemaal en er is een bepaalde rust wat ons leven eindelijk aangenaam maakt in Mozambique. In onze tuin groeit een prachtige wilde oranje gladiool die op diverse plaatsen tevoorschijn komt. Het is hier herfst en het is bijzonder hoeveel planten bloeien in deze periode. We zijn de helft van het nieuwe stuk land aan het bewerken. Er loopt een olifantenpad door het volgende gedeelte. We kijken eerst maar eens hoe we dat oplossen. Op de foto’s staan de gladiolen uit het veld en 2 foto’s van dezelfde plek van januari 2022 en nu.

Donderdag, 16 maart 2023

Als je in de bush je betaalmethode voor de domeinnaam harmonergy.nl niet update ligt je website er natuurlijk uit, maar dat zijn peanuts vergeleken wat er verder in Mozambique en Malawi gaande is met cycloon Freddy. Een storm die niet stopt en de rijken bouwen nog steeds bungalows in de duinen direct aan het strand. Er zingt dan steeds het liedje door mijn hoofd: Er was een mannetje die was niet wijs en bouwde zijn huisje op het ijs. Ook voor ons zou een oefening op zijn plaats zijn om de boel te borgen en de zonnepanelen van het dak te halen en de ramen te bedekken als training voor als de grote storm komt. We hebben heel erg ingezet op het regenereren van land om bomen aan te laten slaan maar ‘food security’ / groente telen wordt steeds belangrijker omdat de meeste groente tuinen onder water staan en wij de enige zijn in dat gebied waar de planten niet zijn onder gelopen maar de grond is arm en de oogst is nog matig tot slecht maar dat gaat veranderen. Voor Avelino is het een pittige start. Zijn land is een stuk vruchtbaarder en ligt hoger maar het dorp Milange staat half onder water en de stroom werkt niet meer. Wij hebben regelmatig contact met hem en we realiseren ons dat we heel veel geluk hebben gehad. We leven dan wel ‘off grid’ in de bush en het lijkt een hele stap maar in onze tijd is er zoveel beschikbaar zoals generator, solarpomp voor water, zonne-energie voor stroom dat het niets voorstelt vergeleken de mensen ten noorden van ons, die door het water slenteren om ergens nog wat eten te vinden voor hun familie. Er is een meer achter ons land ontstaan en we hebben met mensen gesproken over rijst telen in de rietvelden en fishfarming, maar ook dat staat onder druk als het waterniveau zo grillig is. Het wild gaat ook meer aan de wandel. Zo vonden we Nijlpaard sporen op het zandpad voor ons huis. Nu bedtijd hier en genoeg om over te dromen. Welterusten.

Donderdag, 16 februari 2023.

Overstromingen, rellen bij Cosi Bay borderpost, ‘onze grensovergang’. Als je het nieuws niet volgt is het leven in de bush heel vredig. Net over de grens begint Zululand en deze tribe is van oorsprong strijdig terwijl de shangaan mensen hier conflictmijdend zijn en rellen niet tolereren. De Mozambikanen snappen niet waarom hun broeders hun zo te lijf gaan. Een bus met Mozambikanen reed Zuid Afrika binnen en ze lieten de mensen uitstappen en de bus met koffers staken ze in brand. Daar stond dan hele groep mensen zonder iets. Ook personenauto’s gaat de fik in. Het gaat economisch heel slecht met Zuid Afrika terwijl Mozambique steeds een stapje verder komt. Ik krijg steeds meer respect voor de manier waarop de Mozambikanen het zelf proberen te runnen. Er is nog altijd corruptie, maar geen geweld en er is ruimte voor de rede als je die kan vinden en als je rustig en respectvol blijft. Zoals je leest is mijn mening aan het bijdraaien. Dit komt omdat ik mij realiseer dat dit project alleen maar succesvol kan zijn als ik rekening hou met hun tempo, gewoontes en cultuur. Ik realiseer me ook steeds meer dat ik uit de cultuur kom waar we drie keer de aarde hebben opgegeten en niet zij. Het is dus een grote les dat wij minder willen en iedere dag een stapje vooruit gaan in plaats van ‘two steps forward, one step back’. Het mooiste idee kwam van Dave, een Zuid Afrikaanse man die ons bezocht. Hij zei, die auto’s is een doodlopende weg, je hebt een donkey-cart nodig. Het lijkt terug in de tijd maar als je jouw bouwmaterialen en mest wil hebben dan is dit de beste oplossing. Dit vind ik de mooiste uitdaging, regenereren en realiseren dat ons consumptiepatroon moet verminderen/ veranderen. Ook hier meer lokaal.

donderdag, 2 februari 2023

Onze actie bij whydonate is afgerond. Wij zijn iedereen heel dankbaar die ons heeft gesteund. We komen een beetje tekort, maar dat betekent onderhandelen met de chief en de verkoper van de grond voor Avelino. Het voelt als een wonder dat we nog steeds kunnen doen wat we van plan waren, maar dat komt vooral door de mensen die ons steunen.

Wij hebben onze proefboerderij uitgebreid met 2 hectare en gister heb ik met de chief het contract getekend om het land toe te voegen. Over een aantal jaren zal het trainingscentrum aan Mozambique overgedragen worden als het trainen voor regeneratieve landbouw en specifiek agroforestry ingebed is en werkt en wij de juiste mensen vinden die het kunnen draaien.

Avelino is heel blij en morgen gaan wij de aanbetaling doen voor een prachtig stuk land met een stroompje bij Milange dicht bij de grens met Malawi. Ik heb contact met de verkoper gehad. We moeten nog een aantal zaken controleren maar dan kan hij beginnen. Avelino heeft al veel boompjes gekweekt of geregeld. Hij heeft er zin in en hij heeft Agroforestry als doel in zijn koopcontract vermeld. Heel bemoedigend. Dank iedereen voor de financiële steun en interesse vooral namens Avelino.

Maandag 31 januari 2023

Voor het leven zonder aansluiting op het electriciteitnet, waterleiding, riolering en fiberglas zijn we even geconfronteerd met veel uitdagingen. Terwijl de watervoorziening nog niet was opgelost en we met een generator en pomp het water aanvullen, stopte de generator ermee. De tank was gevuld dus dan kunnen je als je zuinig bent een paar dagen vooruit en heb je even tijd voor oplossingen. Ik was heel blij met warm water en een lage druk geiser maar doordat een muis een nest in de geiser had gemaakt stond het ding in 1 keer in fik. Gelukkig was ik er snel bij en ons rietbedekte huisje bleef ongeschonden. Een lagedruk geiser heeft een vernuftig electronisch systeem. Misschien heb je het ooit meegemaakt op een camping, een douche die, of te heet of te koud was. Dat heeft te maken met te lage druk, echter deze wirwar van kleine electriciteitdraadjes was nu een gesmolten klomp plastic of open draad. Einde warm water. Gelukkig is het zomer en we doen het ermee. De grote les is dat je ‘off grid’ een constant draaiend onderhoudsprogramma moet hebben anders ben je zo weer terug bij af. Nou dat wordt wat, ik moet een efficiënt planning maken in Afrika. Ingrid zei net nog, je lijkt wel een Afrikaan, je neemt alles zo makkelijk op. Dat is nu even voorbij denk ik. Genieten jullie maar lekker in Nederland dat alles gewoon werkt. Het is toch wel bijzonder ha ha.

Zondag, 29 januari 2023

Het nieuwe jaar is begonnen met veel leuke en minder leuke verrassingen. De leuke zijn dat we een Duitse jongen, genaamd Jojo, hier te gast hebben die werkt in Berlijn bij een groot project gutundboesel.org in het naburige dorp Alt Matlich. Een 3000 ha landgoed waar diverse jongeren met een nieuwe visie over landbouw op werken. Een jonge vakman waarbij het erg leuk is om kennis uit te wisselen. Het was wel grappig om te horen dat hij nog niet eerder mensen had meegemaakt die op zulke arme grond waren begonnen. Ingrid en ik hebben drie jaar geleden die locatie bezocht. We wisten niet dat de grond daar ook heel arm is en dat er maar 400 mm regen per jaar valt! De meeste regen schijnt eruit te vallen boven Berlijn.

Ingrid is verhuisd naar Mozambique. Jojo was in Zuid Afrika geland en tussen alle dozen en boxen met ons meegereden naar Mozambique. We hebben onze oude auto verkocht in Zuid Afrika. Heel fijn dat we nu officieel hier samen zijn.

Minder leuk is dat onze watervoorziening niet meer werkte net voordat Ingrid en ik naar Zuid Afrika wilden gaan om haar te verhuizen. Er is nu een nieuwe put/ borehole gemaakt. We gaan dit jaar een goede watervoorziening aanleggen omdat deze goedkope methode steeds problemen geeft. Nu we samen in Mozambique zijn kunnen we daar eindelijk voor sparen.

We hebben meer bedden aangeschaft voor de huisjes en binnenkort komen er jongeren een weekendje proef draaien.

Avelino heeft het contract gestuurd voor de grond die hij gaat kopen om zijn boerderij op te starten. Via onze actie hebben we iets meer dan de helft van het geld binnen. We hebben de betaling in tweeën kunnen splitsen waardoor het door kan gaan en ik het later aanvul. Heel fijn dat onze eerste boer een plek heeft gevonden met mooie grond en water.

Donderdag, 22 december 2022

Het is zover. Avelino is vertrokken naar Milange en we gaan proberen land voor hem te financieren. Er is in de buurt een andere Nederlandse stichting waar we toezicht mee willen regelen. Een andere bijzonder resultaat is dat men al begonnen is het hek van het olifantenpark te repareren. Ik heb de mensen van het olifantenpark vandaag gebeld en hartelijk bedankt voor deze snelle reactie. Het was grappig omdat ik ‘s morgens een hoop lawaai hoorde en dan zag ik een bakkie richting het park rijden en ik vroeg Roger wat gaan die jongens doen? Roger vertelde toen dat ze het hek aan het maken waren. Roger had niet door dat dit het gevolg was van onze actie en mijn eerste resultaat als mede-vertegenwoordiger van het dorp.

Het belangrijkste nu is dat we de plannen voor volgend jaar kunnen financieren en dan daadwerkelijk het concept wat we nastreven verder vorm kunnen geven. We hebben de volgende actie gestart:

https://whydonate.nl/nl/fundraising/proefboerderij-voor-nieuwe-boeren-in-mozambique

Wij hopen dat sponsers ons gaan vinden en een beetje reclame is heel welkom.

* * * Fijne Feestdagen * * *

Zaterdag 10 december 2022

Ik heb mijn kleindochter Emma in de armen gehad en tijd besteed met familie en vrienden in Nederland. Wat fijn na bijna twee jaar. Halverwege mijn reis werd Ingrid in Zuid Afrika in het ziekenhuis opgenomen. Ze had rond 1 november een spinnenbeet gehad en met antibiotica leek het te helen. We dachten even dat we na mijn reis samen aan de slag konden en Ingrid met haar visum ondertussen kon acclimatiseren in Mozambique. Dit liep helaas anders door een vleesetende bacterie in haar been. Na een operatie in Zuid Afrika heelt de wond goed en is er weer licht aan de horizon. We hopen dan ook dat we met deze naschok de grootste problemen achter ons hebben, zoals onze lawyer zei dat we de vuurproef van Mozambique hebben doorstaan.

In Nederland is het zo fijn om heel veel particuliere initiatieven te zien met voedselbossen en aanverwante opbouwende oplossingen waar tuinen bij voedselbanken worden aangelegd.  Een paar jaar geleden leek het nog op David (de groene alternatievelingen waar ik bij hoor) en Goliath (de gevestigde grootwinkelbedrijven en o.a. de boeren met het LTO als toeleverancier) waar men zei ‘Elsard daar kun je de wereld niet mee voeden’. Nu zag ik de ondersteboven vlaggen langs de weg en strobalen met de kreet dat de boeren ons voeden. Er vindt een verschuiving plaats en de boeren kunnen daar ook een rol in spelen. Mede door deze kleinschalige ontwikkeling is volgens mij een transitie niet te keren. Ik had dit niet verwacht en ben mede naar Mozambique gegaan omdat je daar niet die landbouwlobby hebt die je het gevoel geeft dat je met je voedselbosje ook even buiten mag spelen. Het was voor mij een bijzonder moment toen 4 grote boeren uit Zuid Afrika bij ons kwamen kijken en er een serieuze discussie ontstond met wederzijds respect. Door heel veel mooie lieve mensen die tegen de stroom in hun eigen ding doen voor de toekomst van de aarde heb ik er voor Nederland weer vertrouwen in gekregen. Zo mooi!

In Mozambique zijn wij niet gekomen om mensen te veranderen maar om iets toe te voegen waar op diverse plekken in de wereld een bewustwording over is ontstaan. De toegang tot die informatie willen we daar openen. Wij zijn dan degene die veranderen om te kijken hoe het in hun aanpak past. Het gaat dan over het ontwikkelen van bodemleven, het gebruik van organisch materiaal, hoe je zaden verzamelt om een consortium van planten te krijgen die successie creëren. Of simpel gezegd, planten die dicht op mekaar opbloeien en elkaar helpen.

Ondertussen is onze eerste nieuwe boer Avelino klaar om te vertrekken naar Milange bij de grens van Malawi. Er is een mogelijkheid om van een boer land te kopen. dit ligt in de nabijheid van het land van de moeder van Avelino. We gaan dan ook in de eindejaar actie geld verzamelen om dit voor hem te realiseren. Avelino is als leraar opgeleid en goed in staat kennis over te dragen. Het is niet zomaar 1 boertje helpen in Mozambique. Het is het begin om op diverse plekken in het land Agroforestry locaties op te bouwen. Ook op de Cop 27 in Sharm el Sheik stond Agroforestry op de agenda als een prominent positief onderwerp tegen Climate change en aanverwante onderwerpen. Wij zijn overtuigd dat juist van onderaf de ontwikkeling gevoed moet worden met nieuwe boeren zoals Avelino en dat de compensatiegelden voor Afrika op deze wijze een constructieve bijdrage leveren en niet verdwijnen, maar juist opbouw kan worden gerealiseerd net als in Nederland door individuele krachten te bundelen en ja dat kan ook bij een Afrikaan in hun eigen setting met hun eigen gebruiken.

Nog even de groeten uit Zuid Afrika. Morgen is Ingrid jarig. Dinsdag controle in het ziekenhuis en hopelijk woensdag naar Mozambique waar de wachttijden voor de grens steeds langer worden door de naderende zomer/ kerstvakantie. Alle overheidsinstanties zijn gesloten waardoor we rustig kunnen werken. We doen het hek op slot en gaan het land niet af. Heerlijk werken met Roger (de volgende nieuwe boer) en Fernando die bij ons willen blijven en rust!  

Zondag, 30 oktober 2022

Het is gelukt! Na een paar weken papieren regelen heeft Ingrid voor een jaar een visum en heb ik voor 2 jaar een werkvergunning. Ik zal jullie de details besparen. We zijn allebei heel blij en er is rust.  Mozambique wil de buitenlanders die geen geld verdienen het land uit hebben. Het hoofd van financiën in dit gebied had mij bij haar op de kamer geroepen en mij dit ook  duidelijk gemaakt. Ik toonde haar beelden van geregenereerd land. Ze vond het prachtig maar als vertegenwoordiger van de regering moest ze me toch duidelijk maken dat ik een jaar de tijd krijg om geld te verdienen. Ik vind het verrassend dat de mensen geen inzicht hebben in het verrijken van land en het constant vernietigen van organisch materiaal door branden. Ik heb begrip voor haar mededeling en het levert geen stress op. De wereld draait nog steeds om geld. Zelfs in de Farmers Weekly, het boeren vakblad van Zuid Afrika was een artikel van de FAO geplaatst over armoede waarbij de mensen die in balans leven met de natuur in de regenwouden onder de armen werden geschaard en zij zouden de wereld wel gaan voeden. Choquerend om het te lezen. Ook in Nederland zegt de minister dat hij enorm geschrokken was toen hij de wanhoop in de ogen van de boeren zag, maar je leest niet niet dat het hoofd van een indianenstam in de haven van Vlissingen staat om toch eens uit te zoeken waarom Nederland zo actief is met het stimuleren van het vernietigen van zijn leefomgeving voor soja krachtvoer. Het valt dus hier allemaal wel mee en wij gaan het gewoon doen. In oktober zijn we kleinschalig begonnen met het verkopen van salades aan restaurants. We hebben een kwekerij opgezet met gewilde planten en de lokale vraag krijgen we beter in beeld. Ons doel is hetzelfde, een verdienmodel ontwikkelen maar dan zonder destructief te zijn en dan is deze stok achter de deur motiverend. Nu Ingrid eindelijk hier kan blijven is er rust en ondanks dat ze niet officieel werkt, heeft ze wel alle kennis om te helpen bij het ontwikkelen van producten en deelt ze deze kennis. Zo had ze deze week samen met Antonia heerlijke ananasjam gemaakt. We hadden in de tuin op verzoek van Ingrid bepaalde bloemen gegroeid en zij had een tinctuur gemaakt wat helpt tegen kiespijn. We kunnen ons nu volledig concentreren op het leven hier. Het komende jaar gaan we met studenten onze proefboerderij van 3 hectare klaar maken als ‘proof of concept.’ Als het land voldoende levert zal Ingrid haar eigen bedrijfje met dames starten voor product ontwikkeling. Met ISET-One World Educational Institute zijn er plannen in ontwikkeling, maar dat is voor een andere keer. We werken samen met recelio.org van onze vriendin Uzzy. Zij werkt vanuit Italië mee aan de ontwikkeling van de Greendeal in Europa. Uzzy werkt binnen Recelio samen met Fu uit Portugal en in een lang interview leggen ze precies uit waarom zij (maar ook wij) ons leven totaal hebben omgegooid na de ontdekking van Syntropic Farming. Zie de link: https://www.bluedotproject.com/podcast/episode-7-syntropic-farming/

Gelukkig hebben we Uzzy om goed uit te leggen waarom wij denken dat onze aanpak werkt. Ik ben daar ronduit slecht in. Ook grote fondsenverstrekkers zie je veel geld geven aan mensen die heel goed zijn in marketing. Het moet allemaal groot zijn en men wil de grootschalige landbouw omvormen naar een kleinere vorm. Nou dat is wel duidelijk dat dit heel moeilijk is. Ik ben meer en meer overtuigd dat de verandering vanuit het kleine werkt en kan groeien als een groeimodel wat op heel Afrika van toepassing kan zijn. Het werken vanuit ‘scratch’ met wat hulp is volgens mij de enige weg omdat de meeste mensen in Afrika werken vanuit ‘scratch’ en je zo de slimme nieuwe generatie kan bereiken die dit waar kan maken. We gaan het lekker zelf doen, met hulp van hele lieve vrienden en bekenden uit ons netwerk die ons nog steeds steunen. Zo fijn!

We hebben weer overlast van de olifanten. Dit keer was er 1 bij een lodge aan de kust door de septic tank gestapt en gelukkig is het goed afgelopen. We hebben 2 bijeenkomsten gehad onder de boom. Ik ben geaccepteerd als lid van de lokale gemeenschap en samen met de dochters van de chief en een andere man mag ik namens de gemeenschap spreken. Mijn oude politievak kwam van pas door alle feiten op een rijtje te zetten en met de gegevens contact te maken met de bestuurders van het olifantenpark. Er is een plan van 2 miljoen dollar gelanceerd om een nieuw hek te bouwen, maar daarin sprak men niet over het stuk tussen de kust en de meren waar de olifanten langs wandelen. Ik vind het leuk, grappig en boeiend tegelijk. De mensen van de gemeenschap zijn doodsbang voor de olifanten en Ingrid vind dat ik dat ook maar eens moet zijn. Ik denk dat ik maar ga luisteren en niet in gesprek ga met ‘buba’ als zij met haar maat 142 aan komt stappen. Ik denk dat de grote investering in het hek een voorbereiding is om het park te laten groeien naar de big five. Dat wordt nog interessant in de toekomst. Er waren al eens 2 cheeta’s uitgebroken die hier rondliepen.

Maandag, 10 oktober 2022

Het is voorjaar in Mozambique. Om mij heen zijn Marula bomen met frisse licht groene blaadjes. Ook een robinia-achtig boompje met stekels is vol met jong fris blad. De struik naast ons huis, waarvan de blaadjes wasmiddel kunnen vervangen, is nog niet aan het ontpoppen. In het bos en langs de wegen komt de jasmijngeur je tegemoet en dan herken je de klimplant met de grote witte geurige bloemen. De Pod Mahogany heeft prachtige rood-oranje bloempjes en de waterbessie/ endomiboom heeft nieuw blad met geel roze randjes. Eind juli zat er iedere ochtend een Samanga aap in de Mahogany boom trossen besjes  te eten. De besjes zijn van een klimplant die samenleeft met de Mahogany boom. De Samanga aap wacht rustig tot de bessen rijp zijn en dan zit hij op tien meter afstand, vijf meter boven de grond, de bessen van de tak te stropen en op te peuzelen, terwijl ik tijdens de zonsopkomst mijn koffie drink. Dit is het mooiste deel van de dag, wat voorbij vliegt. Gelukkig vliegen er ook vlinders, bijen en libelles voorbij en in het bos zie je straks weer vuurvliegjes en glimwormen.

In augustus en september zijn er dagen met veel wind. Dat lees ik ’s morgens vanaf 5/6 uur tot 8 uur een boek in bed tot de mensen komen werken. Mijn favoriete boek is ‘Wat bomen ons vertellen’ van de Belgische dendrochronoloog Valerie Trouet. Ondanks de moeilijke naam van de wetenschap legt zij op spectaculaire wijze uit waarom we als mensheid op aarde in de problemen raken. Een verrassende heldere uitleg over klimaatverandering. Ik heb het boek bij mijn vertrek gekregen van leden van mijn hardloopclub. Ik mis in het boek de theorie over de ‘biotic pump’ waarbij ik denk dat hier de oplossing ligt om van de aarde een paradijs te maken. Zo puzzel ik met bestaande theorieën om te kijken hoe ik dit onderwerp onder de aandacht kan brengen van Valerie Trouet. Mijn neef is piloot bij de KLM en hij heeft mij geholpen om het in het vakblad van de KLM ‘ Op de bok’ te publiceren. Piloten hebben veel praktisch inzicht in het weer. Verrassend genoeg kwam er een reactie van een meteorologische instelling die er mee aan de slag wil. Bij de biotic pump gaat het om volwassen bossen die in de nabijheid van de kust regen aantrekken en opnieuw regen genereren. The biotic pump is gepubliceerd in Nature en Science, maar wordt nauwelijks toegepast vanwege andere korte termijn belangen. De uitvoering zal qua effect groter zijn dan alle zonnepanelen en windmolens bij elkaar en het is uit te voeren met 10 procent van het Amerikaanse wapen budget. Later meer hierover. 

De geschiedenis van de mens met ontbossing begint al in Mesopotamië waar koningen tempels bouwden van cederhout, zo ook koning Salomon, beschreven in de bijbel. In 874 begonnen de Vikingen IJsland te ontbossen. Een kwart was bos en tot op de dag van vandaag is het verdwenen. Het mooiste voorbeeld is Paaseiland waar tussen 1400 en 1700 alle bomen zijn verdwenen. Uit vulkanische sedimenten kan men afleiden dat er 20 inheemse boomsoorten en reuzen palmen waren. Mensen gaan er nu naar toe om te kijken naar de grote beelden van vulkanisch tufsteen, maar de grootste bezienswaardigheid is wat er niet is. ‘ No trees, no people’ een voorbeeld van ‘fall of civilisation’. In Europa begon de grote ontbossing in het Romeinse Rijk, gevolgd door Spanje die het machtige Aragonwoud kapte voor de armada. Zij verloren de ‘battle’ maar ook het woud en ook zij hadden niet gedacht aan boomplantdag. Misschien een beetje ver gezocht, maar daarom groeien wij hier boompjes voor de basisschool om het komend jaar deze met de kinderen te planten. Ze kennen ons al omdat we daar een kas hebben gebouwd.

Last but not least, Ingrid komt overmorgen hier! We gaan het jaarvisum rond maken. Ze komt met de andere auto. Ik heb net weer 2 dagen besteed aan het repareren van de oude auto. De koppeling ging kapot, gelukkig net nadat ik al het organisch materiaal  uit de buurt had verzameld en struma/ gedroogde koeienpoep had gehaald. Voor regeneren op arme zandgrond heb je meer dan 20 centimeter organisch materiaal nodig. Dit halveert door de afbraak. Ik denk dat ik nu 8 centimeter heb aangebracht. We kunnen dus nog even vooruit. Dit stopt als het systeem met zijn serviceplanten zichzelf kan voeden met organisch materiaal. Het is dus vooral het begin wat zo intensief is en waar de meeste ‘treehuggers’ zoals ik zich in vergissen, maar het kwartje is gevallen en het werkt!!

Ernst Gotsch, onze leraar zei: ‘don’t give money to people with irrigation!’ Ik doe met de mensen in de tuin proeven met koffiefilters en verschillende soorten zand en aarde waar we water door laten lopen. De werknemers staan vaak te lang stil op 1 plek om water te geven en zo krijgen ze inzicht in wat er onder de grond gebeurd. Het heeft effect! Ik moet weer aan de slag. Volgende maand ben ik in Nederland en opa!    

Vrijdag, 9 september 2022.

Ingrid haar visum ligt klaar! Na 14 maanden is het eindelijk zover. Onze ‘lawyer’ heeft haar best gedaan. Ingrid en ik gaan de klus verder afmaken, het ontwikkelen van een concept voor kleinschalige landbouw, regeneratieve agroforestry in Mozambique voor de nieuwe generatie. Wij hadden bezoek van Zuid Afrikaanse boeren die ieder 300 tot 1000 ha beheren. Zij hebben hun twijfels of het werkt met de lokale Afrikaanse bevolking. Wel leuk is dat ze onder de indruk waren over wat wij hebben bereikt zonder kunstmest. Onze selectiemethode voor nieuwe boeren maakt hun nieuwsgierig. Zij gaan ons volgen in de resultaten.

Met alle visumvertraging is het land voor het trainingscentrum, op de voorbeeldboerderij nog niet uitgebreid met 2 hectare. Daar gaan we geen intensieve groenteteelt uitvoeren. Dit doen we wel in onze halve hectare Agroforestry tuin. De zaden voor groenbemesters liggen klaar om de arme zandgrond op de 2 hectare te verrijken. Dit betreft zaad van kousenband (cowpea), pronkerwt (vetch) en bengaalse hennep (sunhemp).

Ingrid en ik zijn nu in Zuid Afrika op zoek naar een betaalbare auto, omdat ik te vaak langs de weg sta met ons oude Mitsubishi bakkie. Als dit ook geregeld is ziet ons leven er een stuk stabieler uit.

Maandag, 22 augustus 2022.

Een ongeluk zit in een klein hoekje. Dat was 6 weken geleden. Ik bracht in de weekenden veel organisch materiaal uit de omgeving naar ons land. Snoeimateriaal of hopen gras van mensen die een stuk land ‘schoon’ hadden gemaakt om te bouwen of lokale mensen die een stuk land van de chief hebben gekregen en dit proberen te verkopen en actief gaan rooien en snoeien. Het gebeurde toen Rafael mij ging helpen. Ik had het bakkie vol gras en stond achterop de auto op anderhalve meter hoogte. Net op het moment dat ik het gras van bovenaf er af wilde gooien duwde Rafael  tegen de grashoop en ik viel van de auto op mijn zij. Ik kon niet lopen. Daar lig je dan, geen Ingrid, geen medische zorg alleen een verwonderde ‘hulp’ die naar mij toe snelde en mij aan mijn arm omhoog wilde trekken wat al helemaal niet fijn was. Gelukkig kon ik hem duidelijk maken dat hij daarmee moest stoppen en na enkele minuten zag ik kans om op mijn knieën te gaan zitten en ik probeerde langzaam het gechoqueerde lijf in beweging te krijgen. Enkele weken liep ik met een slepend been. Ik sliep minder goed door de pijnlijke plekken maar nu is het grotendeels hersteld.     Je weet dan in 1 keer weer hoe kwetsbaar je bent in de bush.

Op het land groeien de planten steeds beter door de bodemverbetering en plantmethoden. Het is hier winter en net voor zonsopkomst is het 14 graden waarna het al snel opklimt tot boven de 20 graden. In augustus waait het vaker en dat maakt het vaak wat oncomfortabel fris. De walvissen met hun jongen zijn hier blijven hangen en iedere dag zie je op grote afstand wel 1 springen of een fonteintje in de zee opkomen. Er was een dode walvis aangespoeld. Het was kennelijk een jonge walvis die ongeveer 8 meter lang was. Het hele dorp liep uit en bakkies vol mensen reden langs ons gebied om de walvis te vinden en er een stuk uit te snijden. Antonia die bij ons werkt smeekte om daar naar toe te rijden en uiteindelijk had ik de auto vol met mensen met oude verfemmers die met walvisvlees gevuld moesten worden. Aan de tracks in het zand konden we zien waar we moesten zijn. Er stonden al diverse auto’s uit het dorp. De duinen zijn daar meer dan 100 meter hoog en er is een trap aangelegd door Manuel, de Portugese oude man, die daar een villabunker in de duinen heeft gebouwd. De trap en de villa zijn inmiddels vervallen. Het uitzicht is magnifiek want je kijkt vanaf de grens van het olifantenpark tot de grens met Zuid Afrika. Die middag hing het hele hek bij de chief vol met slierten walvisvlees om te drogen. De lokale mensen moesten lachen dat ik als enige melungu de vrouwen hielp met het zeulen van de te volle emmers met vlees.

De samenwerking met het opleidingsinstituut komt langzaam weer op gang. Na uitstel gaan ze starten in september met de nieuwe leergang ‘de enviromentalist’. Inmiddels heb ik  2 bedden aangeschaft voor het dameshuis. Nu nog een tafel en wat andere kleine dingen. Ingrid heeft nog steeds geen visum en ondanks dat onze lawyer de persoon in Maputo heeft gesproken die Ingrids dossier heeft, moeten we nog steeds wachten omdat er in 1 keer heel veel aanvragen zijn. Het dossier blijkt compleet te zijn dus je zou zeggen, geen belemmeringen, maar de man wil meer dan 900 euro om het dossier voorrang te geven. Dan maar weer wachten.   

Last but not least. Ik word opa! Ik kom naar Nederland van 8 tot 26 november. Dan is hopelijk de baby er.

Foto’s: Zonsopkomst bij ons huisje, giraffes langs de weg naar Maputo, bouw van kas op ons terrein en alles groeit als kool, 3 walvis foto’s en ik heb zaad bemachtigd van de raffia palm, de palm met het grootste blad in de wereld (10 meter lang), Er zit 1 zaad in de grote zaadpod.

Vrijdag, 1 juli 2022

Visum perikelen

Eindelijk is er duidelijkheid waar het probleem zit over Ingrids visum. We hebben weten door te dringen tot de tweede verdieping van de immigratiedienst in Maputo waar Ingrids file ligt. Blijkt dat het consulaat in Durban onze eerste aanvraag in 2021 niet heeft ingestuurd. Wij hebben na negen maanden wachten alles opnieuw ingediend. Alle kosten opnieuw. Ik zal maar zeggen, een zware bevalling. Durban heeft hierna de verlopen aanvraag van 2021 ingestuurd. Die was dus niet zoek geraakt!. De nieuwe hebben ze op het consulaat laten liggen totdat deze was verlopen. Niemand die ons iets zegt zelfs na herhaaldelijke bezoek aan het consulaat. We zijn inmiddels 5000 euro armer door brandstofkosten (op en neer Zuid-Afrika) PCR en extra woonruimte voor Ingrid. Dan heb ik het op en neer rijden naar de notaris en de lawyer in Mozambique nog niet meegerekend. We weten dat een hele groep Zuid Afrikaners maandelijks geld betaalt aan een meneer van de immigratiedienst bij de grens van Zuid-Afrika met Mozambique en zo had Ingrid het ook kunnen doen. Hiermee blijft een corrupt systeem in stand en wij noemen dit ‘feeding the dragon’. Het niet corrupt willen zijn en niet in de klauwen van bepaalde mensen willen zijn heeft dus een prijskaartje. Ingrid is nu naar Zuid Afrika voor een derde aanvraag waar ze weinig vertrouwen in heeft, maar onze lawyer bewaakt het nu en gaat de verzending volgen. Zuid Afrika heeft daarbij een heel slecht administratief systeem. Het kost heel veel moeite om een rijbewijs, paspoort of in dit geval een police-clearance te krijgen. Ingrid doet dit nu voor de derde keer maar had dit met een vooruitziende blik al twee maanden geleden in gang gezet. We relativeren veel. Er zijn uiteindelijk ergere situaties. Je zal toch uit Syrië zijn gevlucht met je kinderen onder je arm, dan is ons verhaal slechts vermoeiend.

Agroforestry

Je zou het bijna vergeten dat we voor Agroforestry naar Mozambique zijn gegaan om kansen voor jongeren te ontwikkelen. Dit heeft alle aandacht nodig. Al onze planten die vrucht gingen dragen en ons eten en producten zouden leveren zijn beschadigd/ afgeknaagd door de apen en een enkel konijn of haas. De enige oplossing is een  hek met schrikdraad en een groentekas. Er zijn ongeveer veertig velvet apen die ons het leven zuur maken. Ze fokken het hele jaar door waarbij de groep van tien samanga apen maar 1 keer per jaar werpt. Ook bij de enige basisschool in het naburige dorp Mamoli zijn de apen een groot probleem. We hebben de daad bij het woord gevoegd en eerst een kas bij de school gebouwd (zie foto) dit in samenwerking met mensen van een missie die overal geld vandaan hebben geschraapt. Zo konden we het samen opbrengen. Het is belangrijk dat ze goede groentes bij de school groeien, omdat met lunchtijd een aantal kinderen hun enige warme maaltijd krijgen.  De kern van het doel van HARMONERGY is om vanuit ‘scratch’ grond te regenereren/ vruchtbaar te maken met natuurlijke middelen wat vervolgens de basis is om een bedrijf op te bouwen. Het systeem bij ons stagneert. Ik moet toegeven dat ik te snel ben gaan planten. Alles valt en staat met de opbouw van de bodemkwaliteit in de eerste fase en dat traject van regeneratie is vervolgens een voortgaand zelf voedend systeem met ‘chop en drop’/ het snoeien van serviceplanten die het organisch materiaal leveren. Met het nieuwe stuk land waar we het training- centrum mee gaan uitbreiden gaan we dus eerst volledig inzetten op het verbeteren van de bodem voordat er van alles wordt geplant. Het bestaande systeem gaan we repareren. De banaan in het systeem is belangrijk. Niet vanwege de bananen maar de eigenschap dat het water vast houdt. In droge periodes zie je ’s morgensvroeg de dauw over de bladeren de stam in lopen. Zo is het mogelijk om bananen te groeien zonder irrigatie. Juli vorig jaar hebben we onze eerste bomenrij geplant en ik merk dat ik een probleempje heb met geduld. Het voelt namelijk als drie jaar geleden 😊 …               Via internet volg ik Scott Hall http://www.syntropia.com.au in Australië. Hij was altijd al boer en heeft dezelfde uitdaging en is de eerste die echt inzet op het maken van een verdienmodel. We hebben de lat hoog gelegd door te starten op arme zandgrond. Met de ervaring en kennis die we hebben aangevuld met internet kunnen we de juiste bronnen aanboren ook al is het helemaal in Australië. Het lastige is dat het internet vol staat met mensen die regenereren en doen overkomen alsof je er eenvoudig geld mee kan verdienen. Dat is dus niet zo en je moet een netwerk en enige kennis hebben om een goede schifting te maken. Het lijkt allemaal heel klein wat wij doen. Wij werken met een ‘proof of investment’ dat betekent dat we het geld wat we krijgen wordt besteed aan het doel uit het beleidsplan van de stichting. Dit wordt opgevolgd door een ‘proof of concept’. Dat het allemaal uiteindelijk in een Agroforestry systeem kan groeien hebben we al twee keer aangetoond maar nu moet het in kopieerbaar verdienmodel worden gegoten. Als dit werkt kan het worden uitgebreid en dan volgt de impact. Niet met boeren zoals in Zuid Afrika met grote lappen grond, maar een rijk biodivers systeem met lokale nieuwe boeren met maximaal 10 ha. Een mooi voorbeeld hiervan is te vinden in Bolivia met het project Arbolivia.      

Voor Avelino kijken we naar een stuk land van 3 ha bij Milange. De grond is gelukkig van veel betere kwaliteit dan bij ons en het ligt vlakbij een rivier waardoor hij na een jaar al een gering inkomen kan genereren. Het is ook niet omzoomd door een bos met apen. We zijn langzaam begonnen met het vinden van fondsen voor hem als eerste nieuwe boer.

Ik had ruzie gemaakt met de buurman die voor onze neus uitgebreid vier endomi bomen kapte (zie foto).  Ik dacht dat 1 boom meer dan 100 jaar oud was, maar ik ga morgen de ringen eens tellen. Aan de kust groeien de bomen langzaam. Ik was boos bij hem weggelopen en niet voor rede vatbaar. Ik heb toch maar het contact hersteld zonder op mijn mening in te boeten. Hij was van plan om een enorme stapel gesnoeide takken aan te steken. Ik haal deze nu op om houtsnippers van te maken.   Ik ga maar weer takken halen. Het is weekend waarbij ik rustig alleen werken. Ik moet vaak aan Marion denken die Kiemkracht 64 heeft opgebouwd in Malden waar we hebben gewerkt als vrijwilliger. Een grote uitdaging maar dan heb je wel een paradijsje gemaakt!   

De kas bij de school hebben we kunnen bouwen dankzij een groepje mensen die ons maandelijks steunen met een kleine bijdrage. Als u dit nuttig vindt dan wil ik dit graag aanbevelen om maandelijks een klein bedrag te doneren naar onze ANBI stichting. Het opbouwen van landbouw/ Agroforestry gronden kost helaas tijd waardoor we voorlopig nog een beroep op mensen doen die dit ondersteunen. Het doel is uiteraard dat dit uiteindelijk niet meer nodig is! We hebben met de groentekas bij de school draagvlak gecreëerd. Ik kwam de directeur van de school tegen die heel blij was. Het volgende project is hardhout bomen planten met de kinderen. Ze kunnen dan 15 tot 20 jaar hun eigen hout groeien om mee te bouwen. Dit moet goed ingebed worden anders pikt de familie het hout voor firewood.

Zondag 15 mei 2022.

Home alone met Ingrid die in Zuid Afrika wacht op een visum, begint een probleem te worden in praktische zin met woonkosten en op het land staat Ingrid mij bij met raad en daad wat via de telefoon niet goed functioneert. Ik moet in een boom klimmen voor verbinding wat tijdrovend is. Onze Mozambikaanse lawyer/ jurist snapt ook niet waarom ze Ingrid geen visum geven Zij doet inmiddels haar uiterste best en probeert het alsnog te regelen. Geduld ie hier wel een hele schone zaak.

Drie weken terug kwam de milieudienst met zes man ons land op denderen in een luxe Toyota landcruiser. Ik zag Avelino met de katapult het bos in rennen. Hij was net apen aan het wegjagen. Quiteria was bonen aan het planten en schoot in de lach met het beeld van de rennende Avelino en de overval van de milieudienst in militair tenue. Het leek meer op een Zuid Amerikaanse junta overval. Gelukkig zag ik niet direct wapens anders was ik ook gaan rennen. Twee jonge medewerkers stonden achterop de laadruimte. Toen het hele gezelschap was uitgestapt en voor mij stond groette ik hen met ‘bem vindo’ welkom. De leider meneer Buchir vroeg wat ik eigenlijk daar aan het doen was. Ik heb dat in een paar zinnen proberen uit te leggen, wat voor mij knap is. Ze zeiden dat ze een weggetje zagen en dachten, daar gaan we eens kijken. Ja ja, ik moest me inhouden om niet te zeggen, geloof je het zelf? Nou kende ik deze zin gelukkig niet in het Portugees. Mijn overbuurman had mij verteld dat er een milieuvergunning is als laatste in de rij en die kan oplopen tot 1500 euro. Het is volgens hem een imprimé waar niets tegenover staat en alleen de blanke mensen krijgen een bezoek want de bomen rooiende Manuel heeft er niet 1 en de lokale bewoners ook niet. Gelukkig had ik een helder moment waarin ik zei ik ken een meneer Bachir van APA. Ja zei hij dat ben ik maar het is Buchir. Ik vertelde hem dat ik een jaar geleden had vergaderd met hem, Celia en kweker Gordon. Hij herkende mij in 1 keer en liet de armen hangen. Ik zei dat hij op kantoor een hele andere energie uitstraalde dan bij deze visite en ik hem daarom niet herkende. Ik heb hen kort rond geleid. Nelson en Bluf waren nog de laatste hand aan het leggen op het dameshuis. 1 van de mannen zag de woodchipper en zei, dat heeft veel geld gekost om die hier naar toe te verschepen. Ik zei, nee dit is de oude woodchipper van hotel White Pearl die Gordon heeft gekocht en meneer Buchir kent Gordon. Ze maakten diverse foto’s en ik kreeg een brief uitgereikt met een lijst met vergunningen die ik moet hebben en ik moest dan 2 weken later verschijnen met al mijn papierwerk op het kantoor van APA. Buchir vroeg mij hoe ik de beschikking over het land had gekregen en ik vertelde hem dat ik een DUAT heb en dat dit via chief Fenias was gegaan. Hij vroeg of ik chief Fenias mee wilde nemen, omdat hij een aantal zaken bepaald en niet Fenias. Ik stelde voor om naar chief Fenias toe te gaan. Ik zei dat ik weet dat in het verleden de chiefs ‘in charge’ waren en met regelgeving dit is veranderd, maar uit respect voor de oude generatie een bezoek goed zou zijn. Hij wilde dit niet doen en zei dat het belangrijk was dat ik Fenias meenam. Ik zei dat ik dat niet kon garanderen. Hierna vertrok het hele gezelschap. Nelson en Bluf waren helder van geest en vroegen om een lift want het was tenslotte een auto van de overheid en zij sprongen achterop.

Ik was uiteindelijk toch wel uit mijn doen door deze ‘overval’. Ingrid en ik hadden namelijk het plan om de mensen van de vergadering uit te nodigen als Ingrid terug zou zijn, maar dit pakte heel anders uit. Gelukkig kwam Avelino terug uit het bos en hij stelde mij gerust. Hij had ‘ambiental’ als leergang op school gehad en kon de hand leggen op een boek waarin alle regels staan. Hij zei dat een grote machamba zoals wij nu hebben daar niet onder valt en dat we hooguit in een lage categorie vallen. Ook zei Avelino dat hij weet hoe je een milieuplan moet schrijven wat 1 van de documenten van de lijst is.  We hebben chief Fenias geïnformeerd en gewaarschuwd dat een bezoek mogelijk zou gaan over wie er de baas is. Fenias wilde niet gaan maar op de bewuste ochtend stond hij in 1 keer voor me en gingen Avelino de chief en ik op audiëntie. Bij onze aankomst op het kantoor in Ponta ‘d Oura waren slechts de twee jonge medewerkers aanwezig. Ik vroeg of meneer Buchir nog kwam. Die zou niet komen. Ik sprak mijn ongenoegen uit over het gebrek aan respect en dat ik dit heel vervelend vind. Gelukkig nam Avelino het gesprek over en vertelde hen over de regelgeving. Avelino die eerst met de katapult in het bos was verdwenen was nu mijn troef. Ze waren verbaasd dat hij alle categorieën kende en vroegen hem over zijn studie. De haast was er nu gelukkig vanaf. Ik kon weer rustig slapen en gaan nadenken of er niet een mogelijkheid is om met APA samen te werken. Wij passen tenslotte haarfijn in het doel van hun organisatie. Ik had niet verwacht dat ze mij zo de stuipen op het lijf konden jagen. Laten we maar proberen om er iets positiefs uit te halen.

We hebben na twee weken zon net een prachtig regenbuitje gehad. Ik ga zaden planten van de flespompoen, passievrucht en rucola. Daar zijn ‘we’ tenslotte voor hier.

Aanvulling: ik was even naar de zee gelopen omdat de zon doorbrak en een duik geeft altijd energie. Na 1 dag van enorme regenval staat sinds een maand het pad naar het strand voor een stukje onder water. Ik ben er doorheen gewaad en dan loopt het pad over de duinen naar een prachtig wit verlaten strand. Je kan ver de zee in als de stroming goed is. Ik zag in 1 keer 2 vinnen dichtbij en schrok maar dacht oh nee het zijn dolfijnen! Voor mij bouwde een mooie golf op en net voordat die begon te rollen zie ik als in een grote blauwe glazen wand 8 dolfijnen mij naderen. Het bleek een groep van meer dan 20 dolfijnen die speelden op de golven en enkelen rolden over hun rug . Ze waren een paar meter van mij verwijderd en ik begon naar hen toe te zwemmen. Ik was zo gefascineerd van dit spel dat ik er achter aan bleef zwemmen. Zij waren op de volgende mooie golf aan het wachten en bleven steeds een paar meter bij mij vandaan. Ze gleden op de golven in zuidelijke richting. Ik ben naar het strand gezwommen en mee gerend maar een tweede poging om ze te ontmoeten lukte niet. De stroming was te sterk. Wat een cadeau van moeder natuur.  

Zaterdag, 26 maart 2022

De week van de papieren.

Eerst over de bijzondere ervaring 2 weken geleden. We waren achter bezig met planten en ik loop naar voren om in ons huisje iets op te halen, vliegen er een twintig tal bijen in huis. Vreemd. Ik had Ingrid aan de telefoon en zij zegt als het maar geen zoekbijen zijn. Ik dacht, het zal wel los lopen en vervolg mijn werk achter. Rond lunchtijd loop ik terug het huisje in, vliegen er meer dan 2000 bijen in huis, een wolk van bijen. Ingrid had gelijk. Ik loop terug om Roger op te halen omdat hij hier ervaring heeft met de bijen. Terug samen met Roger vliegen er nog maar een paar rond. Roger wijst naar de rand onder het  (ik dacht) gesloten bedframe en daar kropen door een kier de bijen in. Toen ik het matras optilde bij het hoofdeinde zat het hele volk daar! Ik had een bijenkast staan (zie foto) maar de latten voor de raten ontbraken. Ik weet hoe je na het zwermen een volk moet scheppen maar ik heb geen ervaring met bijen in Afrika. Ik kende verhalen over de African killerbee. Roger moest lachen en zei dat ze rond een uur of zeven wel rustig zouden zijn. We hebben op een stuk multiplex schors getimmerd. Dit paste mooi op de kast als deksel. In Malden bij Kiemkracht 64 hadden we al een aantal keren bijenvolken geschept die waren uitgezwermd. Deze hingen aan een tak en dan kon je een klap geven op de tak en dan hield je een korf eronder, gaasdoek erover, nacht in een donkere kelder en hebbes. Hier zat ik met een zwaar bedframe en een bijenvolk 20 centimeter boven de grond. Rond 19 uur heb een krat onder het bedframe geschoven en ik kon met mijn neus dicht bij het volk komen, maar een vluchtroute was er niet. De bijenkast paste nu onder het bed. Ik ging ze met een blik (van stoffer en blik) eraf scheppen/ schrappen. Om het volk niet te hard te laten vallen had ik gras onderin de kast gelegd en ik had kokossuiker in de kast gestrooid. Zowel gras als kokossuiker was achteraf geen goed idee. Ik had van een stuk stof van ingrid een soort boerka gemaakt met een scheurtje in het doek om nog wat te zien. Ik schraapte de bijen eraf en het merendeel viel in de kast met gezoem van rondvliegende bijen als gevolg. De deksel heb ik met een kier er bovenop gelegd. Gelukkig vloog er niet 1 mijn kijkopening binnen en ik ben naar buiten gegaan. ‘Just sit and wait.’ Na een half uur hingen alle bijen aan de deksel in de vorm van twee longen (zie foto). Ik sloot de deksel op de kast en ik had in het bos een paar blokken klaar gezet om de kast op te plaatsen. Het was gelukt en ik dacht dat wij ons eerste bijenvolk hadden. Ik kon rustig slapen zonder bijen De volgende ochtend zaten ze nog in de kast maar rond de middag waren ze allemaal vertrokken. Er waren mieren op de suiker afgekomen en het gras was volgens Roger ook geen goed plan. Helaas, hopelijk hebben ze een holle boom gevonden, zoals het hoort. Dit was mijn opfriscursus bijen scheppen maar nu in Afrika. We gaan in mei aan de slag met de bijenkasten ook om de olifanten op afstand te houden.

Het volgende verhaaltje gaat over een korte inkijkstage van een student van ISET One-World. Teodmiro een idealistische Mozambikaanse knul had de tip gekregen van Birgit Adamsen van de directie van ISET om bij ons te komen kijken. Hij heeft interesse in ecologie en wil kijken hoe je dat vertaalt in de praktijk. Voor ons een prachtige kans om na Avelino een vervolg te krijgen. We hebben een tent opgezet en bij de sanitaire units was het water net aangesloten. Ik heb hem opgepikt bij de bus en hij heeft drie dagen meegedraaid met verschillende mensen. We hebben veel gepraat over valkuilen en kansen en ik heb hem een paar video’s over Agroforestry laten zien. Hij heeft gezien hoe wij alleen de aanwezige hulpbronnen in de natuur gebruiken en met de natuur in balans proberen te blijven. Avelino heeft goede didactische vaardigheden wat hij in het verleden heeft geleerd bij ISET en daar gaan we uiteraard ook meer gebruik van maken. Vrijdagochtend nog even naar het strand. Het ligt hier voor de deur maar achter bij de Agroforestry zou je het bijna vergeten. Het was een leuke ervaring voor iedereen.

Het grootste nieuws deze week is dat Roger in ons programma gaat meedraaien als nieuwe boer.   De kans deed zich voor dat achter het belendende perceel waar Zuid Afrikaanse vissermannen van Duitse oorsprong hun vakantiekamp hebben opgebouwd, grond beschikbaar is. Deze buren had ik geholpen om de DUAT papieren beter op orde te krijgen en ik had gevraagd of het achterste deel, een kleine 2 ha beschikbaar kan zijn voor agroforestry en dat vonden ze goed. De chief, die deze grond bezit, ging ook akkoord en hij hielp Roger met een hele mooie lage prijs wat wij met de stichting voorfinancieren. En zo heeft Roger in 1 keer Avelino ingehaald met een eigen stuk land waar een DUAT op zit! Het grenst aan ons land en Ingrid en ik zijn heel blij met deze ontwikkeling. Roger heeft een prachtige Afrikaanse energie. Waar ik ‘two steps forward, one step back’ maak, doet Roger iedere dag een halve stap en waar ik bij dag drie de stap terug maak geniet hij van de natuur en doet niet veel. Als hij wat doet dan is hij per saldo nog beter af ook! Roger heeft een onbetaalbare brede glimlach. Zo moest ik naar het notariskantoor om papieren te regelen en de strenge dame aan de balie vond de kwaliteit van mijn Portugees maar niks en waarom er geen vertaler bij mij was. Roger was met mij mee, maar moest zijn nieuwe ID-kaart ophalen bij het naast gelegen kantoor. Ik zei tegen de strenge dame ‘um momento’ en toen Roger binnen kwam zei ik ‘Aqui e Rogerio’. Ik vroeg hem om zijn mondkapje af te doen anders werkt de glimlach niet, maar het was niet meer nodig. Ik kreeg alles gelukkig geregeld en de dame Elvira wil zelfs komen kijken naar het land! Weer een heel verhaal. Groetjes uit Mozambique 😊

dinsdag, 15 maart 2022.

Vervolg op het paradijs.

Ingrid en ik wonen relatief kort in Mozambique. Ingrid is helaas weer het land uit om een volgende visum poging te regelen. Het landschap en de natuur heeft ons kleine huisje omarmd. Ingrid wil graag meer snoeien om het uitzicht naar de zee te vergroten en ik lig dwars. De bomen vormen een hoefijzer om ons heen en bij de opening is een soort zebrapad ontstaan voor allerlei dieren. De velvet aapjes passeren met hun kleintjes hangend aan hun buik. Ik peins veel over hoe we deze consumenten van onze groentetuin en gewassen in balans kunnen houden met de opbrengst. Ik heb bananenzakken gekocht, maar met polycultuur is dat maar eentje uit de rij. Dan hebben we de mongoes. De guinny fowls  hebben jongen. een sierlijke fazantachtig beestje.  Ze zijn kwetsbaar omdat de lokale mensen ze opeten. De kleine reebok zie ik regelmatig, maar dat komt omdat het vlees taai is. De samanga apen met hun lange staarten zijn sierlijk in hun beweging als ze passeren. Ze gaan als een monorail zweeftrein door de bomen in tegenstelling tot de springende velvet aapjes wandelen de samanga apen door de bomen. Prachtige vlinders,  libellen, bijen, solitaire bijen, hommels en vele andere minder populaire insecten in allerlei kleuren en maten. Wij dachten dat er niet genoeg dracht is, bloemen voor de bijen, maar er zijn vele bomen die bloeien en wij zagen dat bijen met hun pootjes vol stuifmeel van het gras afkwamen. Dat is nieuw voor ons stuifmeel van verschillende grassen! Nu moeten we daar ook rekening mee houden omdat we veel gras gebruiken voor organisch materiaal. Gaandeweg zien we steeds meer in de natuur en zit je op de veranda iedere dag te genieten van nieuwe momenten zoals een mestkever die als een drone voorbij komt. De grote wespen in de riet gevlochten lampenkap bij de voordeur zijn een goede bewaker. Ze kennen mij inmiddels en steken niet meer. De zwarte schorpioen ziet er heel gevaarlijk uit maar heeft maar een kleine angel in tegenstelling tot de kleinere bruine met een dikke angel. Ingrid moest lachen toen ik voor het eerst een rilling kreeg van een grote harige spin. Ik durfde deze niet op te pakken maar deze blijk niet een serieus probleem te kunnen veroorzaken. Er waren hier maar 2 spannende momenten, een olifant die in het aansluitende perceel met veel takken gekraak op mij af kwam en die ik niet eens heb gezien en een groene mamba op het pad naar het strand die gelukkig met zijn kop tussen het gras zat toen ik er bijna opstapte. Als deze je bijt heb je een serieus probleem. Ik ga dan ook het pad opschonen zodat je het beter kan zien. Als je namelijk lawaai maakt en stampt gaan slangen meestal weg. Het spannendste was  vorige week toen ik Ingrid naar een lodge over de grens in Zuid Afrika bracht. Zij kon daar een lift krijgen. We waren bij Kosi bay lodge wat dicht bij een meer ligt. Eind van de middag vroegen we de bewaker of we via het pad buiten de poort het meer konden bereiken en dat kon. We liepen door een prachtig bos met bomen die overgroeid waren met varens. Bij het meer zagen we op het pad grote drollen, olifanten? Nee die zijn daar toch niet. Aaaah NEE HIPPOOS!! Nijlpaarden! Ingrid en ik hadden nog niet samen hard gelopen maar dat ging ineens verrekte goed. Hier in Mozambique zou het verder vervuld moeten zijn met serene rust maar ik hoop binnenkort nog 3 verhaaltjes te plaatsen over nieuwe verassingen in de afgelopen week. De leukste vertel ik toch maar. Avelino en ik volgen een cursus online van Brazilianen, maar met de wereldklok blijkt de live online classroom ‘Aula 1’ te starten om 1 uur ’s nachts. Zo zaten we samen op een boomstam met solarlampjes in de boom met 230 andere mensen de les te volgen. Namasté Messchersmidt is de leraar met ervaring in het implementeren van Agroforestry en nu ging het over hoe je dit kunt doen met een minimum aan geld. Hij wordt geflankeerd door een dame en heer (Steenbockwalter) die Namasté’s didactische vaardigheden oppoetsen en Avelino is heel blij dat Steenbockwalter de kennis van Namasté begrijpelijk maakt. Avelino schrijft mee waar ik heel blij van wordt. Eind dit jaar is het plan dat Avelino terug gaat naar Milange. Daar is zijn familie, vrouw en kinderen. Ingrid en ik konden het niet over ons hart verkrijgen dat hij hier iets moet opbouwen. Er is een Nederlandse stichting in Milange en ik probeer zo hulp en toezicht te organiseren. We zullen zien. Ik vind sowieso dat er meer winst is te behalen uit stichtingen onderling, maar dat is een nieuw onderwerp. Meer dan genoeg voor vandaag. Groetjes uit Mozambique.

maart 2022

Vrijdag, 19 februari 2022

We hadden deze week volle maan en de oranje maan rees op vanuit de zee recht voor ons huisje. De mestkever komt als een drone voorbij en vervolgens de elegante libelle en in de schemer verschijnt de vleermuis. In het bos dansen af en toe de vuurvliegjes geel en groen van kleur. Je hebt het gevoel dat je in het paradijs bent. De biodiversiteit is zo prachtig. We lazen dat dit gebied op nummer 28 staat van biodiversiteit in de wereld. Het Atlantisch regenwoud in oost Brazilië staat op nummer 1 en daar is nog maar 5 % van over. Dit was de klik die we hadden toen we onze leraar Ernst Gotsch ontmoeten die 500 hectare Atlantisch regenwoud heeft herstelt op gedegradeerde sojavelden in Oost Brazilië. In deze kraamkamer van het regenwoud waren 7 stroompjes terug gekomen en 35 soorten kolibries en nu kan de biodiversiteit zich weer verder ontwikkelen.

Een ander wonder was dat wij met onze actie 4000 euro hebben binnengehaald waar we super blij mee zijn. We hadden nog 2000 nodig om de huisjes en de sanitaire voorzieningen rond te krijgen. Kort hierna kreeg ik contact met een anonieme gever uit mijn jonge jaren die contact met mij zocht en spontaan dit bedrag aanvulde. We voelen ons heel bevoorrecht. Soms ben ik heel moe maar met zoveel steun van zoveel lieve mensen is het niet moeilijk om de schouders er weer onder te zetten.

Maandag, 7 februari 2022

Na de geweldige steun van vrienden, familie en bekenden voor de opbouw van het  Agroforestry trainingscentrum met de bouw van een sanitair blok en een huisje voor de dames (zie foto’s), krijgt dit nu vorm. Buurman Geoff uit Zuid Afrika is bouwer en hij werkt met vijf mensen aan de sanitaire units. Ik werk met vijf mensen in de tuin en aan het huisje voor de dames. Avelino is terug na overstromingen in het gebied waar zijn familie woont. Hij heeft meegeholpen om bij familie een muur te herbouwen die was ingestort

De chief kwam weer langs om rustig in de schaduw te zitten. De chief zorgt ervoor dat ik op z’n Afrikaans de tijd neem om bij te praten. Roger vertelt met een grote glimlach dat hij blijft doorleven omdat hij baobab bomen plant en als men later naar de dikke boom kijkt dan zeggen ze, deze is door Rogerio geplant, maar als ik dood ben ligt er waarschijnlijk een Afrikaan onder de boom fruit te eten en hij vraagt met een ‘full tummy’ wie al die bomen heeft geplant, dan zeggen ze, dat was een mulungu uit Holland, waarop ze hun schouders ophalen en zeggen ‘mooi’   Een stuk minder populair dan Roger. Iedereen moest er hard om lachen.

We hadden groentebedden voorbereid voor aanplant. De mest was op, dus gingen Rafael en Eteria met mij op pad om gedroogde koeienpoep te zoeken. Na een eindje rijden waren we alle drie met een 50 kg zak in verschillende richtingen het veld in gelopen. We kwamen terug met volle zakken maar 80 procent van de mest was van olifanten (zie foto). Weer iets nieuws om uit te proberen.

Inmiddels is het al zondag 13 februari. Eind van de maand droogt de pot van de stichting op. We hebben nog geld gereserveerd voor het bijenproject waar we mee aan de slag gaan vanwege de olifanten. Ik wil teveel in 1 keer maar het begin van de Agroforestry trainingslocatie is dan binnen een jaar klaar! Onze contacten van ISET- One World willen graag op bezoek komen  en dat kan dan. We hoeven ze dan niet meer het bos in te sturen als ze naar de wc moeten of handen willen wassen.

Ingrid heeft bij ons huisje een kleine kwekerij (zie foto). We hebben een 1 meter hoge zaai- en planttafel in mekaar getimmerd. Ik geniet erg van haar kunde. Zij heeft een zus met een kwekerij en weet precies hoe je zaadbakjes moet vullen en vervolgens de piepkleine plantjes uitplant in trays. De zwarte trays veranderen in een groen bed met plantjes. In Nederland is dat bij een kwekerij heel normaal maar er is hier geen potgrond en meststoffen. Je doet alles van A tot Z zelf en als dat lukt is het dubbel leuk.

Donderdag, 20 januari 2022

Een andere kijk op olifanten.

Vandaag was een werkdag met een bijzonder einde. Het is hartje zomer hier en terwijl op de weerapp voor deze locatie 28 graden staat is het in werkelijkheid 36 graden met een lichte bries. Het is voor het eerst te heet. Avelino is nog bij zijn familie in Milange en komt het weekend terug.  Het is hier onrustig omdat er twee groepjes olifanten zijn uitgebroken. Pannengekletter bij de chief betekent dat de olifanten hun groentetuinen/ machambas belagen. Een moeder olifant met haar jong was tot in Mamoli gelopen en timmerman David had met veel risico ze uit de tuin verjaagd. Toen moeder achter hem aan kwam had hij zijn slippers en T-shirt achter gelaten. Bij ons was slechts een paal van het hek half omgeduwd. Ik was de planten water aan het geven toen ik getrompetter hoorde  en in het naburige bos een soort bulldozer hoorde naderen met het geluid van brekende takken. Op verzoek van Ingrid ben ik maar snel naar ons huisje gegaan. De volgende dag bleek alles in de tuin in orde maar op het middenstuk zag ik olifantenpootafdrukken. Drie lagen prikkeldraad bleken met een grote tak naar beneden te zijn geduwd en kennelijk was de olifant erover heen gestapt. Tot nu  toe hoor ik hier van alles en zie ik regelmatig pootafdrukken maar ik heb de olifanten zelf nog niet gezien. De zandweg die van ons naar het dorpje Mamoli gaat was een grote puinhoop. De olifanten hadden bomen aan flarden gescheurd. Een prachtige mangoboom was zwaar beschadigd. Struiken en takken waren over het pad getrokken en grote aantallen mestkevers waren druk in de weer de olifantendrollen in kleine rolletjes veilig te stellen. Het is eigenlijk helemaal niet zo leuk dat de olifanten het bos vernielen. Hetzelfde heb je met de velvet aapjes. Ze bijten in ieder onrijp stuk fruit en laten het onbruikbaar achter terwijl een samanga aap het beter doet en een grote watermeloen helemaal leeg had gepeuzeld rustig zittend tussen de steeds groter wordende planten. De marula vruchten liggen op de grond af te rijpen. De velvet aapjes raken deze wel pas aan als ze rijp zijn. Hier heb je het Marula festival en voorheen mochten de mensen pas de vruchten oprapen als de chiefs groen licht gaven. De zandpaden liggen nu bezaaid met marula vruchten. De olifanten zijn er dol op. In het olifantenpark zijn veel minder marulabomen dus een leuke kans om deze te gaan groeien. Het is een boom die in zandgrond hoofdzakelijk uit dikke wortelloot groeit en het is dus een uitdaging om te zien of we het uit de dikke pit kunnen laten groeien.   

Maandag, 10 januari 2022

Gelukkig nieuwjaar! Mozambique begint als thuis te voelen. Ingrid moet helaas na 30 dagen steeds het land uit omdat haar visumaanvraag zoek was geraakt bij het consulaat in Durban. Na herhaaldelijk aandringen en het advies van onze lawyer om het consulaat in Durban te bezoeken hebben we dit gedaan. Men heeft toegegeven dat het ergens is terug gevonden en ‘opnieuw’ is verstuurd. Er was in de voorgaande maand ingebroken bij het consulaat en alle computers waren gestolen. Wij hebben gevraagd of we alle documenten opnieuw moeten indienen. Die moeten dan ook weer door een erkend vertaler in het Portugees worden aangeleverd. Bij het consulaat vertelde men dat dit niet hoeft maar er is nog geen bericht. Sinds oktober ben ik bezig om een Mozambikaanse bankrekening te openen en dat is gelukt! Dat is zo fijn omdat ik iedere week twee uur moest rijden om allerlei financiële zaken te regelen.

Als 2022 ons biedt dat we niet iedere keer naar Zuid Afrika moeten rijden met allerlei risico’s en veel tijd aan planten, verzorgen en samen met de Mozambikanen de teelt verbeteren en geleidelijk het trainingscentrum opbouwen dan wordt het voor ons een prachtjaar. Ik wens voor jullie ook de progressie en opbouw en constructieve kansen in het leven in 2022. Hartelijk dank voor de steun die we hebben mogen ontvangen in onze december fundraisingsactie. Ik wil graag ook iets opzetten met kleine projectjes. Zo is er een jonge boer in het dorp, Keke genaamd, die graag een pijp wil aanleggen van een nat lager gedeelte naar zijn huis waar een pomp is. Dit zijn kosten van 45 euro en dan weet de gever precies wie, wat en waar de gift blijft. We kunnen dit dan helemaal in beeld brengen. We doen dit al zoveel mogelijk met de bouwmaterialen en arbeidsloon voor het trainingscentrum.

Wij wensen voor jullie een gezond en gelukkig 2022!

Maandag, 27 december 2021

Wij zijn weer bijna 2 weken terug in Mozambique na autopech. Gelukkig was de auto te repareren. Hier moest van alles hersteld worden door de gedwongen afwezigheid gedurende drie weken. Schoonmaken van de bron, opnieuw groentes zaaien in trays omdat de helft was uitgedroogd en dood gegaan. Het gaat dan om groente plantjes. De bomen en oudere planten doen het prima die kunnen wel even zonder water. Het is dus een grote les dat je hier in de zomer bijna al je groentes in de schaduw moet groeien anders gaan ze dood door de hitte. Behalve de lokale bonen (Vejou njemba, vejou jogo en de pinda’s) en mais doen het prima in de volle zon. Nog drie dagen te gaan met onze actie voor het trainingscentrum. Ik ga nog maar eens een rondje mailen om te kijken of we het doel van 6000 euro kunnen halen.

Avelino en Roger zijn beide naar hun familie en vrouwen. Voor Avelino wordt het een spannend jaar met het oprichten van een boerderij voor hem en als er nieuwe studenten komen. Voor ons is dit eigenlijk net zo spannend. We hebben veel voorwerk gedaan om grond te krijgen met uitbreidingsmogelijkheden. Deze week passeerde ik een winkeltje en buiten zaten twee belangrijke chiefs aan een houten camping tafel. Ik had 1 van de chiefs geholpen toen zijn auto niet wilde starten en de andere chief ken ik van jaren terug. Deze chief heeft veel invloed en land en hij zei dat hij het mooi vindt wat wij doen en of ik een stuk land aan het strand wilde hebben van 50 bij 100 meter om op te wonen. Ik zei dat ik dat niet hoefde. De chief keek mij heel verbaasd aan en ze begonnen vervolgens hard te lachen, omdat normaal veel boeren uit Zuid Afrika land van hen willen hebben voor een vakantiehuis. Ik vroeg de chiefs of er mogelijk land kan zijn voor onze studenten. Het liefst bij boer Jonas en Keke, waar uitbreidingsmogelijkheden zijn en dan kan het dorp Mamoli ook goed in zijn eigen voedsel voorzien. Ze waren nog niet uitgelachen en zeiden dat dit goed was. We zullen zien wat het oplevert, omdat ze wel een biertje in hun hand hadden.

We hopen dat iedereen goede kerstdagen heeft gehad. Dank voor alle steun en wij wensen jullie een hele goede jaarwisseling en een virusvrij 2022!!! Stuur s.v.p. onze actie whydonate.nl door. Nog 3 dagen te gaan!

Zaterdag, 4 december 2021

Whydonate.nl

De bouw van een trainingscentrum is het volgende hoofdstuk. We hebben voor de maand december een fondsenwerving opgezet bij whydonate.nl. Dit is voor accommodatie en sanitair- en keukenvoorziening voor trainees ter waarde van 6000 euro. We laten jullie hierna een ‘proof of development’ zien waardoor het stap voor stap duidelijk is waar het geld blijft. Hierna gaan we door met de volgende stap zoals verdere uitbreiding van accommodatie en voorzieningen, klaslokaal, kelder en een productieruimte. Kassen met schaduwnet bouwen en financieren we zelf. We hebben zaden van hardhout-bomen en ook palmen geplant. Roger begeleid ons bij de aanplant van de inheemse bomen waar we in thuis willen raken om op de langere termijn bos te regenereren. Dit is meer een hobby, maar tegelijk waardevol met het nabijgelegen Olifantenpark. Het ontwikkelen van een verdienmodel voor de trainees staat centraal. We hebben twee keer succesvol een ‘proof op concept’ uitgevoerd met de aanleg van Agroforestry in Mozambique, maar nu gaat het om het ontwikkelen van een model waarbij trainees met hulp, in enkele jaren hun eigen bedrijf opbouwen met regeneratieve Agroforestry en steeds zelfstandiger worden en de hoeksteen van kleine gemeenschappen kunnen zijn wat betreft voeding en ecologische opbouw. Met iedere stap gaan we meer impact maken. Als u dat ook ziet, help ons dan via whydonate.nl

*** deze maand zonder kosten dus 100% voor het doel! ***

Vrijdag 3 december 2021

Wij zijn tijdelijk in Zuid Afrika langs de Wild Coast waar dit zich afspeelt.

Greenpeace en de South African Association for Marine Biological Research (SAAMBR) hadden het proces betaald om Shell tegen te houden maar de rechter is helaas akkoord gegaan met de toestemming die Shell had in 2014 (voor het Parijse akkoord). The beast is de bijnaam van het 125 meter lange schip genaamd ‘Amazon warrior’ dat de seismische explosies uitvoert. De naam Royal Dutch Shell voelt als een belediging van het Koninklijk huis en de Nederlanders, maar ik geloof in wonderen, dus we zullen zien. Voor de duidelijkheid, ik geloof dat er hele vooruitstrevende goede mensen bij Shell werken maar het gaat om het principe dat je niet inbreekt in ecologische kwetsbare gebieden waar de biodiversiteit zo uniek is en goed beheer voor vele nieuwe generaties gewaarborgd moet worden. Wij gaan ons concentreren op AGROFORESTRY en de bouw van een trainingscentrum!

Zondag, 28 november 2021

BEZORGD (Tijdelijk in Zuid Afrika)

Het gaat niet over een kapotte auto of het omnicron virus, maar over drie schepen die hier voor de kust (eigenlijk dezelfde kust als in Mozambique) seismologische schoten aflossen onder water op zoek naar olie of gas Hier heet het de Zuid Afrikaanse Wildcoast. 1 schip heeft 108 van die geluidskanonnen die de bodem afzoeken en iedere 5-10 seconden 24-7 allemaal beurtelings afgaan en dat zijn per dag 700.000 knallen onder water! Maar dit is de route van de walvissen en de plankton etende walvishaai en nog veel meer sonar gerichte vissen die allemaal dramatisch worden getergd omdat deze dieren wereldwijd onder water communiceren over grote afstanden. Ik ben bezorgd omdat de walvissen in het noorden hebben gepaard en met hun jongen terug horen te komen maar dit is waarschijnlijk waargenomen door deze intelligente dieren en nu! Ik schaam me als Nederlander omdat Shell dit doet en wat zijn wij dan, een doekje voor het bloeden met Agroforestry? Ingrid zegt dat ik er niet op in moet zoemen. Dus de knop maar om. Ik heb een pensioentje van het ABP die gelukkig zijn gestopt met het investeren in fossiele brandstoffen en dus Shell. In 2011 ging het om fracking in de Karoo ook zo’n kwetsbaar gebied waar het duidelijk zou moeten zijn dat je ondergrondse waterlijnen met de droogte in het zuiden van Zuid Afrika niet moet beschadigen want als je eenmaal die bodemlijnen beschadigd en chemicaliën toevoegt………… In 2018 stopte Shell en anderen vanwege de grote weerstand.

Wij gaan door met opbouwen. Volgende keer dus nieuws over Agroforestry, terug in Mozambique en tja, met een auto die op fossiele brandstof rijdt.

Zaterdag, 20 november 2021

In de bush kom je erachter hoe vanzelfsprekend je een supermarkt hebt gevonden. Ook is er geen pinautomaat en de watervoorziening is onzeker. De elektriciteit met solar doet het wonderwel heel goed. We hebben een koel/vriezer die ‘s nachts op gas draait en overdag op solar. Een Mozambikaan zei eens, het grootste probleem met jullie westerlingen is een vriezer.  Ik vroeg om uitleg. Hij zei, jullie kunnen alles voor jezelf bewaren en hier delen we vlees en de vis.

De eerste maanden kamperen met weinig of geen sanitaire voorzieningen hebben ons dichter bij de lokale bewoners en Avelino gebracht, omdat we zelf hebben ervaren dat je de hele dag bezig bent met de basale dingen zoals water en eten regelen en de boel een beetje schoonhouden. Er is weinig tijd om iets op te bouwen. Door goedkope oplossingen toe te passen ben je vervolgens druk met ‘fix and repair’ zoals we nu iedere keer zitten te klungelen om ons waterpunt schoon te pompen. Dit is dus hoe het dagelijks leven van de gemiddelde Afrikaan werkt en daarbij is het extra leuk dat we nu een huisje bouwen bij het Agroforesty deel waar Avelino eerst in gaat wonen. Dit huis hoort bij de stichting en geeft Avelino in het komende trainingsjaar onderdak. We zien kans om voor 1500 euro een woonruimte op te trekken. Eucalyptus palen en stokken (laka laka’s) worden bewerkt, waar we vervolgens een frame van maken. Er worden blokken opgetrokken tot een meter en daar bovenop komt riet uit de velden hierachter dat aan de binnenkant wordt afgesmeerd en aan de buitenkant wordt bestreken met een wax.  Het huis heeft metalen dakplaten van 3,6 meter die schuin aflopen waar we de regen op kunnen vangen. Ook is er een kleine veranda met rieten dak. Roger, die in januari officieel bij ons in dienst komt, verstaat de kunst om zo’n rieten dak te maken. Ingrid en ik helpen onze andere werknemers Rafael en Eteria met de start van de bouw van hun huisje. Dan zijn Roger en David, onze bewaker, volgend jaar aan de beurt. Zo hebben we een klein team waarbij iedereen volgend jaar onder een lekvrij dak kan zitten. Dit is echt leuk en geeft een verbondenheid waardoor de westerling en Afrikaan dicht bij elkaar komen.  De volgende projecten zijn een sanitair blok met eco-toilet en wasgelegenheid voor dames en heren en de bouw van een open klaslokaal met rieten dak. Ik sprokkel zelf onderdelen bij elkaar om een kas te bouwen. We zijn blij dat we zover zijn gekomen, maar dit hadden we nooit kunnen doen zonder de hulp van een kleine kerkgemeenschap in Groesbeek, familie en vrienden en een paar fantastische genereuze mensen uit de omgeving van Nijmegen.

Op audiëntie bij de chief.

De werknemers zeiden dat de chief mij en een aantal van hen verwacht na het werk. Wij werken sinds een half jaar aan de opbouw van Agroforestry op de halve hectare dat onderdeel is van de 3 ha land waar wij wonen. Nu is er de mogelijkheid om er 2 ha aan te plakken waar we de Agroforestry op kunnen uitbreiden. Mozambique heeft heel veel land. Het vruchtbare land o.a. in het noordoosten is allemaal bezet.  Het onvruchtbare land is er in overvloed en dat is ook waar wij op werken. Door regeneratie technieken wordt het land vruchtbaar en dat kent men niet. Het zou mooi zijn als we in totaal 2,5 ha kunnen ontwikkelen. Dit is een prachtig voorbeeld voor de studenten omdat je een kleine gemeenschap zoals Techobanine waar wij wonen grotendeels mee kan voeden naast wat visserij op zee, enkele kippen en fishfarming met talapia. Koeien worden alleen geslacht bij feesten. Een vegetarisch dieet is met de agroforestry ook prima te ontwikkelen.

De hele familie van de chief en Rafael en Eteria waren aanwezig. De chief opende het gesprek met een uitleg. De dochters keken geïrriteerd omdat ze dachten dat ik het land met zeezicht naast ons wilde kopen en nu ging het maar om landbouwgrond waar ze voor waren opgetrommeld. Dochter Anita vertelde mij in het Engels dat haar vader geen verstand heeft van geld en dat zij veel meer wilde hebben. Toen kwam er hulp uit onverwachtse hoek. Rafael tekende in het zand hoe wij bomenrijen planten en hoeveel werk het is en dat men in Mozambique maar zo bomen plant die niet groeien en bij ons alles groeit en dat we daarvoor opgeleid zijn en Avelino ook een goede opleiding heeft gehad. Ik was een beetje ontroerd omdat Rafael en Eteria al heel lang hun eigen machamba/ groentetuin hebben en het best aardig doen en dan toch al open staan voor deze nieuwe aanpak. We zijn nog in onderhandeling.

COP 26

Elisangela Rassul van het bedrijf Kosmoz in Maputo is 1 van de weinigen die ook actief is in Mozambique om Agroforestry van de grond te krijgen. We hadden haar lang niet gesproken en wilden haar bezoeken in Maputo. Ze wilde graag een videocall omdat ze niet in het land was. Toen we contact hadden bleek dat ze in Glasgow was om samen met anderen Mozambique te vertegenwoordigen op de COP 26. We hadden haar foto’s en een video gestuurd van onze eerste resultaten en ze was hierover heel enthousiast. Volgend jaar gaan we meer samenwerken. Via onze groene vrienden hoorden we dat ze ons project genoemd had in Glasgow.

Pech onderweg.

Vandaag, zondag 21 november waren we onderweg naar Balittoville (ZA) waar Ingrid wil wachten op haar visum. We zijn via contacten in Maputo erachter gekomen dat ze in Durban haar ‘file’ hebben vergeten op te sturen. Onderweg maakte de motor van de auto een vreemd geluid net op een plek waar je echt geen pech wil hebben. Een paar maanden terug stonden brandende tankwagens daar op de weg en werden supermarkten leeggeroofd. Met kromme tenen zijn we doorgereden totdat we stranden bij een eucalyptus plantage. Bleek dat de poelie was losgeschoten die de V-snaar aandrijft vanaf de krukas. De dynamo laadt dan de accu niet meer op en de stuurbekrachtiging wordt dan steeds minder. Bij het openen van de motorkap zag ik onderin de poelie bengelen en alle snaren voor de ventilator en dynamo hingen los. Gelukkig had Ingrid nog wat beltegoed (wisselen van sim-kaart Mozambique naar ZA) en een afsleepverzekering! Ik had een lange bout op de bodemplaat gevonden en de poelie weten vast te draaien, maar na 1 minuut rijden zat de bout weer los. Het is levensgevaarlijk om daar pech te hebben. Grote grondstof vrachtauto’s waren al weer volop aan het rijden en als er een vluchtstrook is, gebruiken ze deze om het andere verkeer ruimte te geven. Uiteindelijk bereikten we een veilige plek langs de weg waar we een paar uur hebben gewacht op de sleepwagen. We zijn afgezet bij een hotel in Richardsbay.

Maandag, 22 november: De poelie verbinding naar de krukas is beschadigd en het is nu de vraag of we de auto kunnen houden. We hebben een huurauto geregeld. Donderdag 25-11: Verkeerd onderdeel geleverd, nog steeds wachten. Wordt vervolgd. COVID? In Mozambique speelt het niet in de bush, maar in Zuid Afrika probeert men het te monitoren. Wij krijgen er niet veel van mee.

Foto’s: 1, de regentijd begint; 2 & 3 er zijn veel verschillende kikkertjes en vlinders; 4 & 5 huis zonder hypotheek; 6 dungbeatle; 7 pindaplantje; 8 isoleren bomenrijen onder de grond; 9 bananenplant met daarachter casava, moerbei, lemongras, aubergine en guava en wat bonen her en der voor stikstof.

Zaterdag, 30 oktober 2021

Waar in Nederland de Westenwind het gematigde klimaat bepaalt en veel regen brengt is het aan de Oostkust van Zuid-Mozambique iets anders. De invloed van noord of zuid maakt de week warm of koel en de regen en harde wind komt van zee maar ook uit het binnenland uit het zuidwesten. Ons huisje staat op de tweede duinenrij beschut tussen de bomen en aan de zeezijde beschermd tegen harde wind of storm met een grasdak. Aan de achterzijde op het terrein waar de Agroforestry/ het voedselbos is aangeplant is het dan wonderwel rustig. Met de zuidwestenwind is het net andersom. Gelukkig staan er veel bomen die als een windscherm werken. Om ons heen wordt veel land verpacht. Als je googled op Techobanine harbor (dat is hier) dan is dat plan gelukkig van de baan. Voormalig president Guabusa was daarvoor naar China gegaan. Er zou een grote grondstofhaven komen. Net als in Djibouti zou er een ankerpunt komen voor de nieuwe Chinese zijderoute ‘One belt one road’. China wil koper uit Zimbabwe en kolen, cement en andere grondstoffen uit Mozambique verschepen. Het rif in de prachtige ‘Marin-reserve’ zou dan opgeblazen worden. COVID speelt denk ik ook een rol bij het cancelen van de haven.

De grootste verduisteringszaak van Afrika kwam voor de rechtbank in Mozambique en Avelino volgde ‘het tribunaal’ op internet. De zoon van Guabusa stond centraal als katvanger voor de verdwenen 30 miljard dollar. Het zogeheten Tunabond schandaal waarbij het geld naar Abu Dhabi zou zijn weggesluisd. In de straat van Mozambique is veel gas en banken tuinen dan in de financiering.

De lokale Mozambikanen en Zuid-Afrikaners zijn nu grond aan het zoeken om een stukje paradijs aan zee te bemachtigen. Honderden jaren oude bomen worden uit de duinen gekapt om van andere gekapte bomen (Samberi/ ironwood) daar bungalows te bouwen. Iedere keer als ik de projectontwikkelaar zie vraag ik hem om bomen terug te planten. Ook de Europese jonge mannen die voor de VN werken en hier vlakbij bungalows bouwen van het prachtige Masasa en kiaat hout vertel ik dat je op zijn minst bomen moet terug planten voor dit oude Mozambikaanse hardhout. Dat hoeft volgens hen niet omdat ze het hout geregeld hebben via een ‘contractor’. Bij het kappen van de bomen laat men soms de endomi /waterbessie boom staan.  Deze boom herinnert aan de oude walnoot bomen in Amerika met de horizontaal groeiende takken waar je zo mooi een schommel aan kan hangen.  De endomi is eigenlijk een moederboom waar heel veel biodiversiteit rondom kan groeien. Heel veel bomen hebben vruchten die de apen eten, maar deze bomen worden gekapt en de mensen klagen dat de apen hun gewassen plunderen.  

Er is een mooie cyclus hier in de natuur en ik versimpel het door te zeggen dat als je het land ieder jaar afbrand en het hoendernest en de dungbeatle roostert het niet gezonder wordt. De dungbeatle ruimt de kak op maar nu is hij er niet meer en nu komt de vlieg die met zijn pootjes de bacteriën verspreid. De biodiversiteit is hier zo bijzonder dat er dinsdag een overleg is met partijen die praten over een World heritage site hier.

Ondanks de zingende kettingzagen om ons heen gaat het goed met ons project. We zijn voor Avelino een huisje aan het bouwen en hij heeft engelengeduld met aanplanten. Stap voor stap verbeter je de grond en plant je op de wijze dat je het land regenereert door schimmels en bodenleven op te bouwen. Je groeit service planten die de planten bedienen die je later een oogst opleveren. We doen proeven met zaden voor aardappelen en dat is een uitdaging waarbij je niet weg kan gaan voor een bruiloft van familie in Zuid-Afrika zoals wij hebben gedaan. Ik merk dat ik vrij snel een boer ben geworden die zijn land niet wil verlaten.

Dieren is hier een heel speciaal hoofdstuk. Deze week kwam ik thuis aan ik liet het touw van het hek open. We zitten in ons huisje en ik hoor dichtbij geloei. Staan er 20 koeien in de tuin die door de groentetuin en het bos en achter door de bedden met jonge wortel en uien heen  denderden.  Ik was er achteraan gerend en had het hek achter geopend en het merendeel via de achterzijde eruit gejaagd. Helaas waren er 3 dames achtergebleven waarvan de jongen al de achterpoort uit waren gerend. Nu kwam het geloei van alle kanten en na nog meer ravage verlieten de laatste drie ook het terrein. Dan hebben we nog ‘monkey see, monkey do’. In de groentetuin groeien prachtige rode tomaatjes waar Ingrid en ik van zaten te snoepen. Je raadt het al, het is dus nu tijd om ze in te smeren met piri piri en elkaar in te lichten als je het gezellig wil houden. Dan hebben we nog de uitgebroken olifanten die ‘s nachts aan de voorkant van ons huis langs wandelden en aan de achterkant terugliepen. Ze hadden de groentetuin overhoop gehaald bij de chief die bij het meer op de grens van het park woont. De chief had de prachtige grote Marula boom bij zijn huis gister direct laten omzagen, ondanks dat de marula nog niet bloeit en vruchten heeft zijn gister al de marula bomen bij het paradijselijke plekje van de chief omgezaagd om te voorkomen dat de olifanten daarvoor later terugkomen. Ik ben erachter gekomen dat de mensen daar onlangs een olifant hebben opgegeten. Ik weet niet of het revanche was. In zuid Afrika was er een graf van een olifant stroper waar olifanten langs liepen en iedere keer trapten ze het overhoop. We hopen dat we voor de chief volgend jaar fishfarming op kunnen zetten. Als men druk is met iets anders wat inkomen oplevert dan wordt de rest van de natuur veel minder belast. Dan hebben we nog de vogels. Ik zag de prachtige mousebird met zijn lange getooide staart. Ingrid zei, wacht maar die ga jij helemaal niet leuk vinden. Haar vader (boswachter) had een grote hekel aan deze vogel omdat ze het fruit opaten.

Twee weken geleden was ik uitgenodigd voor de ‘dia de professores’ bij de basisschool (zie foto). Ik had een chamfuti boompje meegenomen om te planten. Dit is een voorschot op een plan voor de toekomst. We hebben diverse zaden voor hardhout bomen deze week hier in bedden geplant.

De bouw van sanitaire voorzieningen en een kas aan de achterzijde staat nog op de planning. Ingrid is heel duidelijk over goede voorzieningen voor de dames. Dus genoeg te doen om een goede trainingslocatie op te bouwen. Nu zijn het hoofdzakelijk de lokale bewoners die interesse hebben en komen werken om wat te verdienen. Het gaat om twee mannen en een vrouw waar we de cement en palen voor brengen om net als Avelino een huis te bouwen (zie foto).

Zondag, 19 september 2021

De planning bij het planten en het puzzelen welke planten elkaar ondersteunen is een dagelijkse bezigheid. Het is zoals mensen met een groentetuin weten een kunst om niet in 1 keer een heleboel sla te hebben of veel te veel bonen en tomaten. Daarbij is ons doel om gewassen te telen die inkomen genereren zoals nu voor Avelino.  Avelino en wij moesten eerst wennen aan het bij elkaar wonen en werken. Avelino is gelukkig goed opgenomen bij de lokale bewoners. Het gaat goed en hij ontpopt zich als een specialist in het aanleggen van bomenrijen in een Agroforestry systeem. De lokale chief komt af en toe op bezoek en zit dan op een stuk karton te kijken wat wij allemaal aan het doen zijn en hij is tevreden. We hebben nu twee extra werknemers, Rafael en Eteria, voor twee dagen in de week. Een stel dat actief is in de natuur en een eigen groentetuin heeft in de rietvelden. Wij zijn wederzijds nieuwsgierig hoe we de dingen aanpakken en ook dit verloopt goed. De bomenrijen leveren pas op de lange termijn iets op waardoor we actief moeten werken aan de wisselteelt tussen de bomenrijen voor de korte termijn. We hebben veel bonen (stikstofbinders) geplant om bedden voor te bereiden op andere teelt. We hebben 1400 aardappelzaadjes geplant waarvan de helft is opgekomen. Dat moet veel meer worden. Avelino ziet nu ook de potentie van deze activiteiten. Het is niet zomaar een zaadje maar door het Nederlandse bedrijf Bejo ontwikkeld F1 hybride Bio-zaad. Bejo is hiermee al actief in zeven Afrikaanse landen. Wij zoeken de grenzen op van de eenvoudige Afrikaanse manier van aanplant en klimaat gecontroleerde aanplant waarbij zonlicht, luchtvochtigheid en temperatuur worden geregeld. Er mogen nog dingen niet zo goed gaan maar uiteindelijk moet het werken voor een stukje inkomen naast andere gewassen. Een hele leuke uitdaging.

Even terug naar de bomenrijen waar serviceplanten in staan die de waardevolle bomen voor fruit, hout en noten bedienen. Deze serviceplanten zijn bananen, eucalyptus bomen, pigeonwood of een acacia. Deze planten leveren organisch materiaal om de bodem en de andere bomen te voeden. Fosfaten worden gehaald uit de verzamelde ‘struma’ /gedroogde koeienpoep wat we tot poeder stampen waardoor je minder gebruikt. We hebben diverse boompjes in kleine aantallen geplant zoals 9 litchis, 6 sinaasappels, 6 citroenen, 1 grapefruit, 2 jackfruit, 18 mangos (2 soorten) , 16 avocado, 10 moringa, 8 guava,  30 carob (zelf gezaaid en nog klein), diverse lemons, 10 cashew, 5 macadamia noot, 6 custard appel en hardhout boompjes zoals 20 pod mohogany.   Rondom deze bomen staat ananas, casava, goosberry, paprika en er moet nog van alles bij.

Van de lokale planten was de leukste verassing toen we van Eteria bambara bonen/ vejo jogo kregen. Ze groeien als een pinda onder de grond, hebben een prachtig blad en zijn heel voedingsrijk.

Nu Avelino het goed in de vingers heeft om bomenrijen te planten moeten de tussen liggende rijen voor korte termijn gewassen gevuld worden voor de zomer. Ingrid zit (gelukkig) ons achter de broek aan om hiermee meer aan de slag te gaan net als het in orde maken van fatsoenlijk sanitair om vrouwelijke kandidaten te ontvangen, die interesse hebben getoond in agroforestry. Het bestuur van de stichting helpt gelukkig mee om via fondsenwerving te kijken of we financiering rond krijgen om ons trainingscentrum verder op te bouwen. Ook voor het ontvangen van de mensen van ISET-One World is het nodig om de sanitaire voorzieningen op orde te hebben. Ingrid en ik hebben nu ook in ons huisje een toilet en wastafel die goed werken en dat maakt het allemaal een stuk leefbaarder. De decathlon pompdouche gaat in de komende maand ook vervangen worden door een echte douche en zo wordt het stap voor stap comfortabel. Ondertussen is Ingrids visum nog steeds niet rond, heeft onze auto het een paar keer begeven en verloopt de pomp voor water niet vlekkeloos. Tot nu toe was er iedere keer een oplossing en is voor wat betreft het visum geduld nog steeds een schone zaak. Hartelijke groeten uit Mozambique.   

Foto’s: een lieflijke klimplant, onze groentetuin en de eerste oogst sinds de start op 19 juni, de bomen die we hebben gekocht in Boane, mango en guava boompje, carob zaailingen in een bonenbos, zaad van de toad tree, bedden voorbereiding voor de aardappels, de woodchipper en ons huisje.

5 augustus 2021

We zijn eindelijk begonnen met planten. Dat is waarvoor we hier zijn. Het geeft een bepaalde rust waardoor het leven wat makkelijker is geworden. Ik was afgevallen van 74 naar 68 kg en kom letterlijk en figuurlijk weer bij. We zijn nu langzaam de apparatuur in orde aan het maken. We zijn aan het ontdekken wat de gewassen kan beschadigen. Gister stond er een grote groep koeien voor het hek die gelukkig niet verder konden. We willen veel sorghum planten wat ook gebruikt wordt voor vogelvoer maar gister zaten er twee grote groepen vogels lawaai te maken vanwege de overvloedige bessen in de bomen. We denken dat de apen ook onze gewassen niet met rust laten waardoor we buiten het terrein wat bananen voor de apen gaan aanplanten. Wilde varkens kunnen de groentebeden om gaan woelen. Ik zag een haas en een dijker (hertje). Bananen kun je in bananen-zakken laten groeien. De velvet aapjes zijn gelukkig bij ons in de minderheid. Deze aapjes zijn het meest vervelend en voor buitenstaanders erg grappig. Ze plukken een onrijpe banaan stoppen deze onder de arm, pakken de volgende banaan en als ze die vervolgens ook onder arm stoppen, valt de eerste en dat gaat zo een tijdje door. Bij ons zijn de samanga apen in de meerderheid. Een grotere meer donkerkleurige aap. Deze zijn rustiger en eten (tot nu toe) hoofdzakelijk bessen uit de bomen. Avelino is gelukkig in zijn element en goed in het aanplanten. Ingrid richt zich met Roger meer op de grote diversiteit van inheemse bomen die hier nog zijn en ik heb met Avelino de eerste bomen lijnen aangelegd. De Agroforestry wordt zichtbaar alhoewel de boompjes nog klein zijn.

In Afrika is nog een ander probleem en dat zijn de branden die ze heel normaal vinden. Het gaat dan bijna altijd om door mannen aangestoken gras of rietvelden. Prachtige papyrus en rietvelden soms enkele kilometers lang,gaan in vlammen op. In Europa zou dat een natuurramp zijn. Hier is het de waan van de dag. Carbon voetprint en alle hypes met geld over carbon credits zijn hier niet aan de orde. Mensen reageren met opmerkingen, tja dit is Afrika of dat wij als Europeanen met onze mooie ideeën het niet begrijpen. Echter een onderzoek bij ISET-One World wees uit dat veel vrouwen hier dit fikkie stoken ook zien als een bedreiging voor hun gewassen en mogelijkheden. We hebben hier tot overmaat van ramp een oude Portugese meneer wonen die iedere dag door jongens zijn kettingzaag laat gebruiken en dan gaat de vlam erin. Ingrid had hem gewaarschuwd om op zijn eigen terrein te blijven met vuur maar een week later fikte het natuurgebied voor onze deur. Het vuur was van zijn erf afgewandeld in onze richting. Ik was niet thuis en Ingrid heeft met Avelino een deel uit kunnen slaan.

Afgelopen weekend hebben we ISET-One World bezocht om te kijken hoe wij onze programma’s op elkaar kunnen afstemmen. Ginus een docent van Nederlandse oorsprong had een prachtig schema gemaakt van de leergangen en de planning. Als onze locatie klaar is voor cursisten laten we eerst een aantal medewerkers hier komen voor oriëntatie. Het was goed om te zien wat er wel en niet was blijven hangen van onze activiteiten in voorgaande jaren. Wordt vervolgd. Hierna zijn we naar Namaacha gereden waar Avelino nog huisraad had opgeslagen. Dit hebben we meegenomen en vervolgens zijn we planten gaan kopen in Boane. Met een hele volle auto zijn we thuis gekomen en de afgelopen dagen hebben we weer volop geplant.

27 juni 2021

Het was even stil op het blog maar er is veel gebeurd. Hier is de lijst met activiteiten:

• We hebben reserveonderdelen kunnen regelen voor de solarpomp (nieuwe rotators) en riemen voor de woodchipper. Dit is in Mozambique niet iets wat je zo online kan bestellen waardoor ik heel blij ben dat het gelukt is;
• Avelino woont sinds kort bij ons. Vanwege beperkte financiële middelen heeft hij een eigen ‘campsite’ met geïmproviseerde douche en water- en kookvoorziening. Wij hebben met hem een tent opgezet op een plateau met sandbags. Van oude dakplaten heeft hij een doucheruimte gemaakt. Verder hebben we een gasstel, eten en water geregeld. Hij is er blij mee. Wij zijn zelf zo begonnen wat helpt. De lokale mensen zien het ook. Het kost wat moeite met ‘ik vertrek dips’ maar nu we ons leven inrichten als een ‘proof of concept’ merken we dat de interesse groeit.
• De afgelopen week hebben we een nieuw waterpunt laten maken en na 3 maanden is het gelukt! We hebben water!!
• De solarpomp werkt ook nog eens goed naar ons huisje wat 150 meter verderop ligt en 12 meter hoger. Avelino heeft samen met mij gekeken hoe de werkers improviseerden om een kapotte pijp weer passend te maken. we hebben veel geleerd hoe je de watervoorziening kunt regelen.
• Tijdens onze afwezigheid is 3 ha land afgebrand aan de achterzijde waarvan 3/4 ha op ons deel. Ook waren kabels en pijp van de pomp gesmolten. Toen we terug waren kwam de chief en bewaker David direct vragen of alles goed was met ons…… De brand begon bij de Lapa lapa palm waar men bier van maakt en daarbij de stam in brand steekt.
• een groep van de Universiteit ISET- One World is op bezoek geweest. We hebben elkaar ontmoet in Ponta d’Oura en hierna hebben wij een rondleiding geregeld bij de kwekerij van Gordon die heel veel inheemse bomen kweek. Het was een succes en krijgt een vervolg. De Universiteit start in september met een nieuwe duurzaamheidscursus. Deze leergang is ondertekend door de Minister van onderwijs en wij gaan daar in mee liften.
• Begin juni hebben we ook onze zonne-energie bij ons huisje aan het draaien en heb ik nog reservepanelen voor het trainingslocatie aan de achterzijde. Je betaalt een derde aan invoerbelasting wat het moeilijk maakt.
• Er wordt nu een garage/ werkplaats gebouwd aan de achterzijde voor de woodchipper die we van de kweker Gordon over hebben kunnen nemen. Verder hebben we hand- plantmachines en accu apparatuur. Heel veel dank aan de protestantse kerkgemeenschap in Groesbeek en Heumen die ons op regelmatige basis hebben gesteund en nog steunen. Vrienden, familie en individuele supporters uit onverwachtse hoek in Nijmegen en Malden zijn wij zeer dankbaar voor financiële steun en vertrouwen. Ook mensen van Zen.nl hebben ons op de kaart gezet en ondersteund. Top!!! ‘De kop is eraf’ en het gevoel is alleen maar sterker geworden dat dit goed gaat komen.

Ingrid’s visum is nog niet rond en daar gaan we de komende week mee verder. President Ramapossa heeft de grenzen nog niet gesloten maar de COVID aantallen in Zuid Afrika stijgen.

Er waren nog olifanten langs gekomen. Deze waren uit het park gewandeld. Zie de foto’s van de voetprint op onze oprit.

Update mei: De ceremonie.

In de maand mei was ik voor de locale ceremonie uitgenodigd. Aan ons faciliteringsbedrijfje werd gevraagd om een bijdrage te leveren. Wij waren welkom bij de ceremonie ter ere van de voorouders dat volgens de organisatoren bij het enige 5 sterren hotel in de wijde omgeving White Pearl zou plaatsvinden. Ingrid was inmiddels ongewild uit het land en ik zat zonder auto in de bush en regelde heel Afrikaans al wandelend mijn zaken. Wij waren uitgenodigd door Fusi en Julia twee leden van de Tembe familie waar alle chiefs toe behoren. Vrijdagochtend was ik via het strand daar naar toe gelopen. Bij white Pearl zat een meneer in pak mij verbaasd aan te kijken toen ik via het strand binnen kwam wandelen. Zij wisten niets van een ceremonie. Er was wel eens naar gevraagd maar dit was nooit bevestigd. Ik kon een lift krijgen achterop het bakkie van het hotel omdat een personeelslid met malaria naar het ziekenhuis moest. De bewoners keken verbaasd dat de mulungu/ witte man nu zelf een boleo/ lift nam. Ik liet mij afzetten bij een winkeltje waar ze brood verkochten en daar liep Julia. Ik vertelde Julia dat ik bij het hotel was voor de ceremonie. Julia zei dat het gewijzigd was en of ik de tent niet gezien langs het zandpad naar ons huisje? Ik zei, nee ik ben via het strand gekomen. Julia zei dat zij die kant uit zou lopen. Na het kopen van brood hobbelde ik er achteraan. Julia stond met een vrouw te praten en zei dat ik door moest lopen en de tent zou zien en inderdaad verderop langs het bospad stond op een open stuk een kleine ‘circustent ‘waar zes vrouwen zaten te koken. Ik vroeg waar de mannen waren en wanneer de ceremonie begint. Die domme buitenlandse mulungu snapte er ook helemaal niks van. Iemand uit het dorp krijgt namelijk het seintje van een voorouder wanneer het begint en daar wacht iedereen op. Dan komen eerst de officiele vertegenwoordigers bijeen en daarna begint het. Ik ben maar weer naar huis gelopen. Wat denk je, vrijdagmiddag 5 uur tromgeroffel. Het was een half uur lopen bij mij vandaan maar de wind kwam uit de richting van de tent en kennelijk had iemand een seintje gekregen om de rest van de voorouders op te trommelen. Ik ben de volgende dag gaan kijken en omdat het had geregend was ik pas rond 12 uur gegaan. Nu waren er meer dan 100 mensen bij de tent en ik mocht plaats nemen naast de chiefs. Ik was de enige mulungu en kreeg een ereplaats. Diverse mensen spraken hun waardering uit dat ik was gekomen. David de neef van de lokale chief en Roger de rasta man die ons grasdak had gemaakt kwamen direct naar mij toe om het geheel uit te leggen. De dansen, de speciale trommels en zang waren prachtig en meeslepend vooral omdat de leading lady steeds mensen uit de gemeenschap vragen ging stellen over de tegenslagen, armoede en problemen en iedereen ter verantwoording riep om sterk en positief te zijn en elkaar te steunen. Zij had een speciale functie waarvan ik de naam kwijt ben. Zij knielde voor de chiefs maar er was geen onderdanigheid. Ze keek ze strak aan en riep hun ter verantwoording om de gemeenschap te steunen. Aan mij werd gevraagd wat ik vond van hun gebruik en ze hadden mij geadviseerd om ‘Kanimambu’ te zeggen wat ‘bedankt’ betekent in het shangaan en ik moest dan wat geld in de danscirkel te leggen. Zo gezegd zo gedaan. Er werd een spies voor mij neer geprikt vol met vlees. Er waren namelijk 2 koeien geslacht en ondank dat ik minder vlees eet was het heerlijk. Het was veel maar ik mocht het niet meenemen want dan zou ik een ongeluk krijgen. Het was gemeenschapsvlees en als ik het niet op kon dan moest ik het voor iemand anders in de aarde prikken wat ik heb gedaan. Er werd tussendoor gebeden voor de voorouders en de gemeenschap. Ik heb het lokale lapa lapa bier gedronken en dat is allemaal goed afgelopen. Het was een bijzondere ervaring om getuige te zijn hoe men de kracht van de gemeenschap weet te stimuleren.

Zaterdag, 29 mei 2021.

Sorry voor de lange stilte. Mijn laptop is gecrasht en niet te repareren. Voor de buitenwereld ben je dan verdwenen als je in de bush zit. Ook zaten we zonder water. De motor van de de solarpomp draaide als een zonnetje maar de spiraalvormige schroef sleet door het fijne zand binnen enkele minuten zoveel ruimte in zijn omhulsel dat de toevoer van water stopte. Ook was de bron ingestort door het fijne zand. Op 17 meter diepte hadden we 7 meter water maar in 1 keer was dit nog maar 2 meter. Ik zal jullie alle details besparen maar je leert snel. We zijn nu dan ook 1 week in Zuid Afrika om van alles te regelen. Ik heb een oude laptop van een hele aardige buurman gekregen! Voor de pomp zijn de schroeven besteld en binnen. Ook betalingen zijn in Mozambique gecompliceerd. Het is dus heel fijn dat Zuid Afrika voor ons bereikbaar is. Als we in het noorden van Mozambique hadden gezeten waren veel problemen niet op te lossen als je geen grote organisatie achter je hebt. Het contrast tussen arm en rijk is langs de kust groot. Zo kwam er een jongen ‘s morgens voor ons werken die wiebelig op zijn benen stond. Dan blijkt dat hij twee dagen nauwelijks had gegeten. Je maakt dan ontbijt, lunch en geeft hem wat eten mee. Je eigen voorraad is ook beperkt dus je moet constant een balans vinden. Gister in Durban ging ik naar de vertaler (Engels – Portugees) om Ingrid’s Police Clearance op te halen. Het was vlak bij de Universiteit waar goed geklede jongeren rond lopen maar binnen enkele minuten komen er meerdere mensen in lompen op je af die op straat leven. Wij noemen ze zwervers. De vertaler liet mij niet binnen en deed alles via het hek. Ik moest dus duidelijk tegen die man ‘de zwerver’ zeggen dat ik een persoonlijk gesprek had met die meneer waar hij niet bij moest gaan staan en dat ik daarna bij hem zou komen. Je bent geneigd om te zeggen dat je lastig wordt gevallen. Toen ik klaar was had ik kort een gesprek met ‘de zwerver’ en je geeft een kleinigheidje maar dat is nog geen vis of een hengel. Het maakt je een beetje moedeloos ondanks de glimlach van de man. Ik weet dan weer waarom wij in Mozambique met Agroforestry werken, omdat we dan wel die hengel kunnen geven en dat brengt me weer daar waar we mee bezig zijn.

Donderdag, 4 april 2021

Wat gaat de tijd toch snel! De meest bijzondere updates om te delen zijn dat wij een APA overleg hebben gehad met het ministerie van milieu over herbebossing. Daarnaast hebben we ook gesproken met de directeur van de lokale basisschool over het planten van bomen met de kinderen die daar naar school gaan. Het is nog enorm aftasten, maar ervaren dit als positieve ontwikkelingen. Tot slot verwachten wij onze collega volgende week te mogen ontvangen, waarbij zijn komst eigenlijk geen week te vroeg komt.

Terwijl onze toilet de komende weken nog even de bushbush blijft, bouwen wij ook in april door aan onze basis. Maar het huis staat in ieder geval! Hieronder een drietal foto’s met een korte impressies van hoe lokaal gras ons huis is gaan vormen. We hebben jullie beloofd elke maand een nieuwsbrief te sturen, maar hopen dat deze update via de website even voldoende is in april. Een aantal apparaten zijn stuk en de mogelijkheden om deze producten te vervangen of laten repareren zijn enorm beperkt.

We kijken ernaar uit jullie snel weer van een update te voorzien.

11 maart 2021 aankomst Mozambique: (later ingevoerd)

In de tijdslijn zag ik dat het blog van februari naar april overspringt. Dit komt omdat mijn laptop toen is gecrasht en mijn dochter de post voor april heeft gemaakt. Het was 11 maart toen we met schemer op ons plekje aankwamen. We zijn in de hut op wat bundels riet in slaap gevallen en werden lek gestoken door de mosquitos. Een bijzondere start. De volgende dag hadden we gelukkig onze tent staan met mosquito net. De natuur, de maan en de sterren maakten een hoop goed. Zelf hebben we snel een toilet geïmproviseerd en we hebben een decathlon pompdouche die het eigenlijk heel goed doet.

Zondag, 14 februari 2021

Check check, dubbelcheck. Ik kreeg een telefoontje van een dame die zei dat ze mijn visum aan het afronden was en ze vroeg op welke rekening ik het geld (ongeveer 300 euro) ging storten. Gelukkig wist ik dat en ik zei op de rekening van het consulaat bij Nedbank in Durban. Ingrid vertrouwde het niet en zei dat het een scam kon zijn. Het was een mooie reden om bij het consulaat te vragen naar de stand van zaken. Ik had een Zuid-Afrikaans telefoonnummer van de dame. Bij het consulaat kenden ze het nummer niet en bleek het inderdaad niet te kloppen. We werden weer door dezelfde meneer goed geholpen en ik mocht een foto maken van het aanvraagdocument wat men vanuit Durban naar Maputo had gestuurd. Die avond heb ik deze foto naar de lawyer Yonice in Maputo geappt. Zij reageerde verbaasd en zei dat het niet klopte omdat ons bedrijf Harmonergy LDA nu de naam Ingrid de Souza had en dat zou volgens haar niet goed komen. Dan maar weer een vierde bezoek aan het consulaat en daar was nu een andere meneer die heel kordaat zag dat het inderdaad niet klopte en hij markeerde op diverse documenten de naam Harmonergy LDA en maandag zou men direct de fout herstellen.

Engelengeduld en ik ga pas weer bloggen als het visum binnen is anders wordt dit de ‘never ending story’

donderdag, 28 januari 2021

De 4 documenten zijn vertaald en bij het consulaat in Durban is alles goedgekeurd en opgestuurd naar Maputo. De wachttijd voor een werkvisum is normaal 2 weken, maar wat is normaal in deze tijd… Ondertussen verzamel ik zaden en ditmaal van palmbomen om de eenvoudige reden dat die hier zijn. Ook heb ik zaad van een diep paarse dragonfruit die heerlijk smaakt en heel goed is te gebruiken voor smoothies.

Wat ik nog niet had verteld is dat ik met ons aankomende leven in Mozambique ben gestopt als voorzitter bij reNature Foundation. Bestuurslid Jacqueline Smit heeft het voorzitterschap overgenomen. Jacqueline is een vooraanstaande dame in het bedrijfsleven met meerdere adviesfuncties. Via mijn vrienden bij Zen.nl heb ik een zeer geschikte kandidaat voor het bestuur gevonden, namelijk Chris van den Haak. Chris is partner bij BDO in Arnhem en zeer capabel om de snel groeiende organisatie van dienst te zijn. Een interessante leerzame tijd waarin de liefde voor de natuur het wederzijds vertrouwen steeds weer hielp. Succes reNature!

donderdag, 14 januari 2021

Maandag was het bezoek aan het consulaat boven verwachting verlopen. Rustig en duidelijk werd aan mij uitgelegd dat zij voor mij het werkvisum kunnen regelen als ik aan de 12 criteria voldoe. Ook moeten de 4 Engelstalige documenten in het Portugees worden vertaald en 1 formulier nog wat worden aangepast. Ik kreeg een telefoonnummer van meneer José die de documenten kan vertalen. En daar ben ik vandaag naar toe gereden en begin volgende week is het klaar en kan ik gelijk alles indienen bij het consulaat. Zo leuk als iets lukt! Als je naar de natuur kijkt op het gebied van voedselvoorziening en natuurlijke processen dan lukt er meer dan in dit proces. Ik ben vanaf oktober bezig om dit geregeld te krijgen en dat is meer dan honderd dagen inclusief COVID gedoe en feestdagen. Aardappels en uien nemen honderd dagen. Het verschil is dat het eerste geld kost en de gewassen geld opleveren, tenminste als de mensen waarderen dat er extra moeite wordt gedaan om de bodem in leven te houden en niet tien keer gif spuit voor de mooie buitenkant en supermarkt aanbiedingen. Ik dwaal af. Nog iets heel anders, vandaag heb ik alles voor off-grid zonne-energie gekocht! Ik had al een lithium batterij (32 kg) gekocht en vandaag de rest.

De verbinding/ netwerk ik slecht. Ik stop er maar mee. Volgende week meer.

zondag, 10 januari 2021

Gelukkig Nieuwjaar! In het nieuwe jaar was het niet anders dan in 2020. Ze hebben mijn naam verkeerd geschreven op de werkvergunning die half december was afgegeven. Op 9 januari hebben ze het verbeterd. Morgen naar het consulaat in Durban. Mozambique blijft een serieuze uitdaging. Berichten over dat de schappen in de winkels leeg zijn in Maputo betekent des te meer dat er gezond geteeld moet worden. Avelino ziet het plantseizoen aan zich voorbij gaan. Ik heb mooie zaden geregeld maar de regentijd loopt af. Ook op de Universiteit is alles vertraagd. We zitten nu in het huisje van Ingrid en dat lijkt prachtig, maar schijn bedriegt. Het contrast met mensen die op straat leven en rond zwerven is akelig en zorgelijk. Ik hoor morgen meer. Welterusten.

Kerst 2020

Eerste kerstdag in Hillcrest Zuid Afrika. Het is allemaal iets anders gegaan. Een kapotte auto en toen ik na de eerste nacht wakker werd op de boerderij van familie in Ixopo in het Drakensberg gebied kon ik mijn arm niet meer optillen en ging ik maar rondkijken op de boerderij. Een hele andere wereld waar 200.000 kilo aardappels werden gerooid, veel lokale mensen nog werk hebben omdat ze deze niet willen vervangen door machines. 6000 sinaasappel en citroen bomen, Friese koeien, eucalyptus bomen en een stuk met jonge avocado aanplant voor de Europese markt die de koeien gaan vervangen. Dit allemaal opgebouwd na 200 jaar familie traditie. Totaal anders dan waar wij mee aan de slag gaan en heel goed om kennis mee te maken. Het Zuid Afrika waar regelmatig boeren worden vermoord (ook de buurman) en de rest van de wereld nauwelijks over rept maar ook waar lokale bewoners nog niet zo lang elektriciteit hebben en met een flatscreen en smartphone aangeven dat zij echt niet de sores willen waar die boer mee dealt. Patronen die niet doorbroken lijken te worden. Tja wat gaan wij dan doen. Nou dat weet ik gelukkig wel. Van onderaf een proof of concept maken met jonge mensen en andere patronen ontwikkelen waarbij zij de kans krijgen om te groeien naar een middelgroot boerenbedrijf, maar dat is verre van de omvang van de net omschreven boerderij en niet te vergelijken. Ik praat dan over bedrijfjes die groeien van 2 tot 12 hectare en vele zullen met 4 hectare het al druk genoeg hebben met regeneratieve agroforestry en producten. Ik kan niet wachten! Dat hoeft hopelijk niet meer zolang. Dinsdag ga ik met mijn papierwerk naar het Mozambikaanse consulaat in Durban voor mijn werkvisum en dan eindelijk naar Mozambique!!!!

Ondertussen ontmoet ik interessante mensen met bomen in hun tuinen waar ik zaad van wil hebben, maak ik foto’s van bomen die perfect timmerhout opleveren, o.a. de greyvillea robusta, noteer ik hoe ik het moet drogen en verwerken op mijn 70ste ha ha.

Niet echt een kerstverhaal maar wel met hoop voor de toekomst. Ik ben Ingrid en de familie dankbaar dat we deze mogelijkheden hier hebben.

7 december 2020

Afgelopen vrijdag bracht ik Ingrid naar Schiphol en kreeg ik apps dat ik in de krant stond. Grappig, we waren zo druk met pakken dat ik er niet meer bij stil heb gestaan dat Claudia Fitsch mij had geïnterviewd voor de Gelderlander waar het vooral ging over hoe ik van politieman kon veranderen in een boer in Afrika. Ook een week van ruimte maken in huis met marktplaats, kringloop, DAR en je realiseren hoeveel aanbod van mooie spullen we in Nederland hebben. Uiteindelijk een heel pijnlijk verlies van een dierbare die net met pensioen was, die door corona op de IC was gekomen en waarbij het fataal werd. Dit dreunt na en laat je zien hoe onvoorspelbaar en oneerlijk het kan zijn. Een heel ander afscheid van mijn hardloopclub waar mensen met hele diverse achtergronden bij elkaar zijn gekomen en waarbij we elkaar steeds beter hebben leren kennen waardoor het veel meer werd dan alleen een hardloopclub. Het was een soort estafette omdat iedereen op verschillende plekken met kleine groepjes (4 of minder) aan het rennen was en ik hen opzocht. Ik zal hen ook missen. Zondag heb ik mee gekeken bij een Zoom meeting waar een studente van de HAS hogeschool in Den Bosch een rekentool voor voedselbossen presenteerde die ze verder ontwikkelen. Ik ben onder de indruk hoe de duurzame ontwikkeling ook hier voet aan de grond krijgt. Heel hoopvol. De HAS doet zijn naam Applied Science eer aan. Wat een week. Donderdag PCR-test. Zaterdag vliegen ——————->

24 november 2020

We hebben de reis geboekt via Zuid Afrika. Ingrid vertrekt 4 december en ik een week later in de hoop dat alle papieren dan voor het verblijf in Mozambique rond zijn. Reizen is niet meer vanzelfsprekend. De Covid-PCR test is geboekt. Reizen voelt weer als iets bijzonders zoals het vroeger was.

Het is alweer 2,5 week terug toen we een fantastisch afscheid hadden met onze zielsverwanten bij Kiemkracht64 in Malden. Afscheid nemen is dan moeilijk vooral omdat in Nederland ook hele mooie dingen gebeuren.

10 november 2020

Hier is het blognieuws van ons, Ingrid en Elsard. Wij gaan dit om de twee weken aanvullen. Wij worden door het bestuur, Pieter, Sef en Niels in Nederland ondersteund in Mozambique. Het plan is dat wij over twee weken gaan afreizen. We zijn aan het puzzelen of we via Zuid Afrika reizen of rechtstreeks naar Maputo gaan. We laten het weten.

Om ons heen zijn er prachtige ontwikkelingen gaande. Kijk maar eens bij vrienden van ons op https://www.hoflebensberg.de/ en hun crowdfunding campagne. Zij hebben twee jaar geleden (toen nog verbonden aan de HAS-hogeschool) bij Vught een voedselbos aangelegd: https://denfoodbosch.org/ Ook in Nederland zijn velen actief waarbij deze groep data gaat verzamelen over de opbrengst: https://voedseluithetbos.nl/

Er komt steeds meer werk in een nieuwe landbouw en we kunnen onze eigen paradijsjes bouwen.

Het kan!!